Το έλκος στο στομάχι ή στο δωδεκαδάκτυλο (πεπτικό έλκος) είναι στην ουσία μια πληγή στην εσωτερική επιφάνεια του πεπτικού συστήματος.

Στο πεπτικό έλκος η βλεννογόνος του στομάχου ή του δωδεκαδάκτυλου διαβρώνεται σε βάθος, που μπορεί να φθάνει μέχρι τη μυϊκή στιβάδα της βλεννογόνου.

Είναι αρκετά συχνή πάθηση και υπολογίζεται ότι περίπου 10% του πληθυσμού μπορεί να αναπτύξει μια τέτοια ασθένεια.

Η συχνότερη αιτία που προκαλεί το έλκος είναι η μόλυνση από ένα βακτηρίδιο το οποίο ονομάζεται ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter Pylori).

Ορισμένα πικάντικα φαγητά και το στρες δεν προκαλούν από μόνα τους έλκος αλλά μπορούν να επιδεινώσουν ένα έλκος που ήδη υπάρχει.

Ασθενείς που παίρνουν μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (δικλοφενάκη, ιβουπροφένη, ασπιρίνη) μπορούν να παρουσιάσουν έλκος, διότι τα φάρμακα αυτά είναι μια από τις αιτίες που προκαλούν βλάβες στην βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος και έλκος.

Επίσης σπανιότερα ορισμένοι καρκίνοι του στομαχιού ή του παγκρέατος μπορούν να προκαλέσουν έλκη.

Το έλκος είναι συχνότερο στους άνδρες παρά στις γυναίκες και το έλκος του δωδεκαδάκτυλου είναι 5 φορές πιο συχνό απ' αυτό του στομαχιού.

Επίσης το έλκος του δωδεκαδάκτυλου είναι συχνότερο σε πιο νεαρά άτομα (από 30 έως 55 ετών) ενώ αυτό του στομαχιού συμβαίνει σε μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα (από 55 ετών και πάνω).

Υπάρχουν ορισμένα συμπτώματα τα οποία εάν παρουσιαστούν μπορούν να συσχετίζονται με ένα έλκος.

Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι καλό να γίνεται μια πλήρης κλινική εξέταση με ανάλυση του ιστορικού του ασθενούς για να φανεί εάν χρειάζονται συμπληρωματικές εξετάσεις που θα δείξουν ότι ο ασθενής πάσχει από έλκος του πεπτικού συστήματος.

Τα κυριότερα σημεία και συμπτώματα είναι τα εξής:

1. Πόνος ή αίσθημα καύσου στο επιγάστριο (είναι το άνω και μέσο τμήμα της κοιλιάς, κάτω από το τέλος του στέρνου, εκεί που τελειώνει η ξιφοειδής απόφυση). Ο πόνος μπορεί να βελτιώνεται μετά από το φαγητό αλλά επανέρχεται μετά από μερικές ώρες ή κατά τη διάρκεια της νύκτας
2. Ο επιγαστρικός πόνος του έλκους του στομαχιού μπορεί να χειροτερεύει με το γεύμα ή να εκδηλώνεται και όταν το στομάχι είναι γεμάτο (2 με 3 ώρες μετά από το γεύμα)
3. Ο επιγαστρικός πόνος του έλκους του δωδεκαδάκτυλου ανακουφίζεται με το φαγητό αλλά επανεμφανίζεται μετά και σε αρκετές περιπτώσεις ξυπνά τον ασθενή το βράδυ
4. Αλλαγές στην όρεξη με απώλεια ή με αύξηση βάρους
5. Ναυτία ή εμετός
6. Δυσπεψία με δημιουργία αυξημένων αερίων στον πεπτικό σωλήνα και μετεωρισμό.

Εάν ο ασθενής παρουσιάσει ένα από τα πιο κάτω συμπτώματα θα πρέπει άμεσα να τύχει ιατρικής εξέτασης διότι μπορεί να είναι ένδειξη μιας σοβαρότερης κατάστασης:

1. Εκδήλωση ξαφνικά, έντονου, δυνατού πόνου που δεν υποχωρεί, στην επιγαστρική περιοχή
2. Κόπρανα που είναι χρώματος μαύρου ή αιμορραγικά τα οποία μυρίζουν πολύ άσχημα. Οι κενώσεις αυτές (μέλαινα) οφείλονται σε αιμορραγία του άνω πεπτικού συστήματος
3. Εμετοί με αίμα ή χρώματος καφέ που μπορεί να οφείλονται σε γαστρορραγία.

Οι σοβαρές επιπλοκές που μπορούν να παρουσιάσουν οι ασθενείς με έλκος είναι οι αιμορραγίες, η διάτρηση στο σημείο του έλκους με κίνδυνο περιτονίτιδας και η πυλωρική στένωση σε περίπτωση που υπάρχει χρόνιο έλκος που εξελίσσεται κοντά στον πυλωρό.

Πώς γίνεται η διάγνωση του έλκους;

Η διάγνωση του έλκους βασίζεται στο ιστορικό και στην κλινική εξέταση του ασθενούς. Δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την κατάσταση του ασθενούς και μπορούν να προσανατολίσουν προς την ύπαρξη έλκους στο στομάχι ή στον δωδεκαδάκτυλο.

Οι συμπληρωματικές εξετάσεις που μπορούν να βοηθήσουν στην τεκμηρίωση της ύπαρξης του έλκους είναι οι ακόλουθες:

1. Ακτινογραφίες με βαριούχο γεύμα.
2. Γαστροσκόπηση και λήψη βιοψιών. Η βιοψία μπορεί να επιβεβαιώσει την ύπαρξη του έλκους και να αποκλείσει την ύπαρξη ενδεχομένως μιας κακοήθους νόσου
3. Αναζήτηση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού είτε στη βιοψία, είτε στο αίμα με αναζήτηση της ύπαρξης ειδικών αντισωμάτων εναντίον του βακτηριδίου αυτού, είτε με το τεστ εκπνοής.

Ποιες οι αιτίες και η πρόληψη του έλκους;

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού είναι ένας βακτήριο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που του επιτρέπουν να ζει στο δύσκολο και όξινο περιβάλλον του στομαχιού.

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού θεωρείται υπεύθυνο για την πρόκληση των περισσότερων περιστατικών έλκους.

Το ελικοβακτηρίδιο εκκρίνει ένζυμα τα οποία εξουδετερώνουν την οξύτητα του περιβάλλοντος του και έτσι μπορεί να επιβιώνει και να προσβάλλει ταυτόχρονα τη βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος.

Η μόλυνση με το βακτηρίδιο αυτό αδυνατίζει την βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος με αποτέλεσμα αυτή να διαβρώνεται και να δημιουργείται έλκος.

Δεν είναι όλα τα άτομα που μολύνονται από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού που θα παρουσιάσουν έλκος. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μολύνεται από το βακτηρίδιο αυτό. Υπολογίζεται, ότι 20% των ατόμων κάτω των 40 ετών έχουν μολυνθεί. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 50% στα άτομα άνω των 60 ετών.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το μικρόβιο μεταδίδεται δια μέσου του νερού, του φαγητού και του σάλιου. Είναι σημαντικό πάντοτε τα χέρια να πλένονται μετά από το αποχωρητήριο και πριν από το φαγητό.

Πρόσφατες έρευνες έχουν ενοχοποιήσει το ελικοβακτηρίδιο για εμπλοκή στην πρόκληση ορισμένων καρκίνων, όπως καρκίνο του στομαχιού, του παγκρέατος και για ορισμένα λεμφώματα.

Μια άλλη σοβαρή αιτία πρόκλησης έλκους είναι η λήψη φαρμάκων που καταπολεμούν τη φλεγμονή και τον πόνο όπως η ασπιρίνη και το ibuprofen. Τα φάρμακα αυτά πρέπει να λαμβάνονται με πολύ προσοχή, κατόπιν ιατρικής συνταγής και παρακολούθησης. Πρέπει να αποφεύγονται εάν υπάρχει ιστορικό έλκους στο στομάχι.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να ενοχλεί τη βλεννογόνο του στομαχιού και να αυξάνει την έκκριση οξέως από το στομάχι αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο για έλκος.

Το κάπνισμα αυξάνει τον όγκο και τη συγκέντρωση οξέως που εκκρίνεται από το στομάχι. Σίγουρα τα άτομα που πάσχουν από έλκος πρέπει να σταματούν το κάπνισμα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις η συχνότητα του έλκους είναι αυξημένη σε ορισμένες οικογένειες και οι λόγοι γι' αυτό είναι άγνωστοι.

Η αντιμετώπιση και θεραπεία του έλκους βασίζεται σήμερα κυρίως σε φάρμακα. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα ακόλουθα:

1. Αντιβιοτικά: Τα αντιβιοτικά έχουν στόχο να εξαλείψουν το ελικοβακτηρίδιο. Χρησιμοποιούνται συνήθως 2 αντιβιοτικά για 2 εβδομάδες. Αντιβιοτικά, που μπορούν να εξολοθρέψουν το ελικοβακτηριδίο, είναι η αμοξυκιλλίνη η μετρονιδαζόλη, η κλαριθρομυκίνη, η τετρακυκλίνη και άλλα.
2. Φάρμακα που μειώνουν ή καταστέλλουν την έκκριση οξέων από το στομάχι: Τα φάρμακα αυτά είναι οι αναστολείς των υποδοχέων Η2 της ισταμίνης όπως η cimetidine, ranitidine και η nizatidine. Χρησιμοποιούνται επίσης οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, οι οποίοι πετυχαίνουν περισσότερη καταστολή της όξινης έκκρισης του στομάχου. Τέτοια φάρμακα είναι η omeprazole, lansoprazole και η rabeprazole.
3. Φάρμακα που καλύπτουν και προστατεύουν τη βλεννογόνο: Τέτοια φάρμακα είναι τα αντιόξινα, το βισμούθιο, η σουκραλφάτη και άλλα.

Για την αντιμετώπιση του έλκους χρησιμοποιείται συνήθως τριπλή θεραπεία για δύο εβδομάδες. Χρησιμοποιούνται δύο αντιβιοτικά και ένα φάρμακο, που μειώνει την στομαχική οξύτητα.

Παρά το γεγονός ότι η τριπλή θεραπεία είναι κάποτε δύσκολη για τους ασθενείς εντούτοις με τα σημερινά δεδομένα έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για την εξάλειψη του μικροβίου και την επούλωση του έλκους.

Δεν συστήνεται η χρήση μόνο ενός αντιβιοτικού για την καταπολέμηση του βακτηριδίου διότι δεν είναι αποτελεσματική. Εκείνο το οποίο μελετάται είναι το κατά πόσο η τριπλή θεραπεία μίας εβδομάδας μπορεί να είναι εξ' ίσου αποτελεσματική, όπως η τριπλή θεραπεία των δύο εβδομάδων.

Η χειρουργική αντιμετώπιση του έλκους έχει περιορισμένες ενδείξεις σήμερα μετά από την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην κατανόηση της παθογένειας της νόσου και στα φάρμακα που θεραπεύουν την ασθένεια.

Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να ενδείκνυται και σε περιπτώσεις που υποτροπιάζουν και δεν ανταποκρίνονται στις θεραπείες ή στις περιπτώσεις επιπλοκών δηλαδή αιμορραγίας, στένωσης ή διάτρησης του εντέρου.