Η έλλειψη ύπνου (αϋπνία, στέρηση ύπνου) προδιαθέτει ή προκαλεί κούραση, μείωση μνήμης, υπερβολικό στρες, κακή διάθεση, οξυθυμία, αύξηση όρεξης, πρόσληψη κιλών, παχυσαρκία, υπερβολικό βάρος σώματος, αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη, καρδιοπάθειες, καρκίνο, μείωση της άμυνας του σώματός μας, κάθε μορφής ατυχήματα και γενικά μείωση της διάρκειας της ζωής μας.

Μην κλέβετε ώρες ύπνου από το σώμα σας. Οι συνέπειες είναι σοβαρότατες σε προσωπικό, οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο.

Εάν θέλετε να έχετε καλή σωματική, συναισθηματική και ψυχική υγεία, εάν θέλετε να ευδοκιμήσετε προσωπικά, επαγγελματικά, οικογενειακά και οικονομικά, τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι είναι απαραίτητο να φροντίζετε να έχετε καλό ύπνο τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα. 

Συγγραφέας άρθρου: Δρ Λοΐζου Γ. Λοΐζος*

Μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, ο ύπνος θεωρείτο ότι ήταν μια παθητική κατάσταση της καθημερινής μας ζωής χωρίς ενεργό δραστηριότητα. Σήμερα ξέρουμε ότι όταν κοιμόμαστε ο εγκέφαλός μας είναι πολύ ενεργός.

Υπάρχουν ακόμη πολλοί ανεξερεύνητοι τομείς που τώρα η επιστήμη αρχίζει να κατανοεί και που έχουν σχέση με τις επιδράσεις του ύπνου στη ζωή μας.

Ο ύπνος ελέγχεται από ομάδες νευρώνων που βρίσκονται στο στέλεχος του εγκεφάλου. Οι νευρώνες αυτοί παράγουν χημικές ουσίες, όπως η σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη, που ανήκουν στην κατηγορία των νευροδιαβιβαστών.

Το κατά πόσο θα κοιμόμαστε ή θα είμαστε ξύπνιοι, ελέγχεται από τους νευροδιαβιβαστές. Οι ίδιες ουσίες ρυθμίζουν και ποια μέρη του εγκεφάλου θα λειτουργούν αδιάκοπα ενώ θα κοιμόμαστε.

Μια άλλη ουσία που ονομάζεται αδενοσίνη, φαίνεται ότι αυξάνεται μέσα στο αίμα όταν παραμένουμε συνέχεια άγρυπνοι. Η ουσία αυτή προκαλεί νύστα. Όταν κοιμηθούμε η ουσία αυτή διασπάται με αποτέλεσμα η συγκέντρωση της μέσα στο αίμα να μειώνεται.

Κατά τη διάρκεια του ύπνου περνούμε από 5 διαφορετικά στάδια:

Στάδιο 1

Είναι το πρώτο στάδιο που είναι η φάση του ελαφριού ύπνου. Βρισκόμαστε κατά τη φάση αυτή μεταξύ ύπνου και ξύπνιου και μπορούμε να ξυπνήσουμε εύκολα. Τα μάτια κινούνται πολύ αργά και η μυϊκή δραστηριότητα επιβραδύνεται σημαντικά.

Πολλοί νιώθουν στη φάση αυτή ξαφνικές μυϊκές συσπάσεις, που αποκαλούνται μυοκλονίες του ύπνου. Οι ξαφνικές αυτές κινήσεις είναι παρόμοιες με αυτές που μας συμβαίνουν όταν νιώσουμε κάποιο τρόμαγμα.

Όταν κάποιος ξυπνήσει στο στάδιο 1 θυμάται αποσπασματικές οπτικές εικόνες.

Στάδιο 2

Στο στάδιο 2 οι κινήσεις των ματιών σταματούν.

Τα ηλεκτρικά κύματα του εγκεφάλου που καταγράφονται από το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, γίνονται πιο αργά με παρουσία σποραδικών εξάρσεων ταχέων κυμάτων.

Στάδιο 3

Στο στάδιο 3 εμφανίζονται κύματα που είναι εξαιρετικά αργά που ονομάζονται κύματα δέλτα. Μεταξύ των κυμάτων δέλτα εμφανίζονται διάσπαρτα κύματα που είναι πιο μικρά και πιο γρήγορα.

Στάδιο 4

Στο στάδιο 4 ο εγκέφαλος παρουσιάζει σχεδόν μόνο κύματα τύπου δέλτα.

Τα στάδια 3 και 4 αποκαλούνται τα στάδια του βαθιού ύπνου. Στον βαθύ ύπνο δεν υπάρχει μυϊκή δραστηριότητα ούτε κινήσεις των ματιών.

Είναι πολύ δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος όταν βρίσκεται στα στάδια αυτά. Εάν κάποιος ξυπνήσει στη φάση αυτή, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, νιώθει αδύναμος και αποπροσανατολισμένος για τα μερικά λεπτά που ακολουθούν το ξύπνημα.

Μερικά παιδιά κατά τη φάση του βαθιού ύπνου, μπορεί να παρουσιάσουν ενούρηση, εφιάλτες ή ακόμη νυκτοβασία.

Στάδιο 5: Η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών (REM, Rapid Eye Movement)

Όταν φτάσουμε στο στάδιο 5 του ύπνου, που είναι η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών (REM, Rapid Eye Movement), η αναπνοή γίνεται γρήγορη, ακανόνιστη και ελαφριά. Τα μάτια παρουσιάζουν απότομες κινήσεις προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι μυς των άνω και κάτω μελών μας, αδυνατούν προσωρινά. Ο ρυθμός της καρδίας και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται. Οι άνδρες στη φάση αυτή παρουσιάζουν στύση.

Όταν οι άνθρωποι ξυπνούν στην φάση REM, περιγράφουν περίεργες και μη λογικές ιστορίες που στην ουσία είναι τα όνειρα.

Ένας πλήρης κύκλος του ύπνου περιλαμβάνει και τα 5 στάδια. Η συνολική διάρκεια ενός κύκλου του ύπνου διαρκεί από 90 έως 110 λεπτά κατά μέσο όρο. Το πρώτο στάδιο REM, στο οποίο δημιουργούνται τα όνειρα, συμβαίνει περίπου σε 70 έως 90 λεπτά μετά από το αποκοίμισμα. 

Οι πρώτοι κύκλοι του ύπνου, περιέχουν μικρές περιόδους REM (στάδιο 5) και μεγαλύτερες περιόδους βαθιού ύπνου (στάδια 3 και 4).

Όσο προχωρά η νύκτα τόσο αυξάνεται και η περίοδος των σταδίων REM και μειώνεται ο βαθύς ύπνος. Κατά τις αυγινές ώρες, το περισσότερο μέρος του ύπνου αποτελείται από τον ελαφρύ ύπνο και από περιόδους REM.

Η νικοτίνη και το αλκοόλ διαταράσσουν τα κανονικά στάδια του ύπνου. Η καφεΐνη διεγείρει τον εγκέφαλο, διότι επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές που ρυθμίζουν τον ύπνο.

Ορισμένα ψυχοτρόπα φάρμακα επηρεάζουν το στάδιο REM. Το στάδιο αυτό είναι απαραίτητο για την ξεκούραση και είναι στο στάδιο αυτό που λαμβάνουν χώρα τα όνειρα.

Ο οργανισμός έχει απόλυτη ανάγκη του ύπνου τύπου REM. Εάν για διάφορους λόγους οργανισμός στερηθεί του ύπνου τύπου REM, τότε την επόμενη φορά που αποκοιμηθεί θα πάει πιο γρήγορα στο στάδιο REM, μειώνοντας τη διάρκεια των υπόλοιπων σταδίων.

Οι άνθρωποι που υποβάλλονται σε γενική αναισθησία ή είναι σε κώμα δεν κοιμούνται όπως πολλοί νομίζουν. Η εγκεφαλική δραστηριότητα όπως καταγράφεται στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, δείχνει αργά και αδύναμα κύματα και όχι την πολύπλοκη δραστηριότητα που καταγράφεται κατά τον ύπνο.

*Συγγραφέας άρθρου:
Καθηγητής Λοΐζος Γ. Λοΐζου,
Πρόεδρος Ιδρύματος ΕΛΠΙΔΑ για παιδιά με καρκίνο και λευχαιμία,
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας,
Παιδίατρος, Παιδογκολόγος-Παιδοαιματολόγος,
τ. Διευθυντής Παιδογκολογικής-Παιδοαιματολογικής Κλινικής
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία.