Ο πόνος είναι ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους το σώμα επικοινωνεί με τον εγκέφαλο.

Οι οδυνηροί ερεθισμοί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος μεταφέρονται δια μέσου των νεύρων στο νωτιαίο μυελό και από εκεί στον εγκέφαλο ο οποίος αναγνωρίζει την αίσθηση του πόνου.

Η μεταφορά του οδυνηρού σήματος από το σημείο του σώματος ως τον εγκέφαλο γίνεται ταχύτατα με τη βοήθεια ηλεκτρικών μηνυμάτων και των ειδικών νευροδιαβιβαστικών ουσιών.

Ο πόνος είναι πολύ σημαντικός για την επιβίωση του οργανισμού.

Προειδοποιεί άμεσα ότι κάτι δεν πάει καλά. Αυτό επιτρέπει την αναγνώριση της αιτίας που προκαλεί είτε τον οξύ είτε το χρόνιο πόνο και τη λήψη μέτρων για την εξάλειψη της επιβλαβούς αιτίας για τον οργανισμό.

Υπάρχουν, ευτυχώς πολύ σπάνια, ορισμένες παθολογικές καταστάσεις κατά τις οποίες μερικοί άνθρωποι γεννιούνται χωρίς να έχουν την αίσθηση του πόνου.

Οι άνθρωποι αυτοί κινδυνεύουν συνεχώς διότι δεν αντιλαμβάνονται το προειδοποιητικό σημείο του πόνου το οποίο μπορεί να τους προστατεύει. Η απουσία της αίσθησης του πόνου θέτει συνεχώς τη ζωή τους σε κίνδυνο.

Ο οξύς πόνος, αυτός δηλαδή που αρχίζει ξαφνικά και του οποίου συνήθως η πηγή εντοπίζεται ευκολότερα, είναι χρήσιμος. Είναι ένα σήμα κινδύνου που εκπέμπεται από το μέρος του οργανισμού που υποφέρει.

Για παράδειγμα όταν το χέρι αγγίξει μια ζεστή επιφάνεια ή όταν ένα αιχμηρό αντικείμενο αρχίζει και δημιουργεί ένα κόψιμο, τότε ο οξύς πόνος δίνει το μήνυμα άμεσα για να αποφευχθεί περαιτέρω βλάβη.

Οι υποδοχείς που αντιλαμβάνονται τα ερεθίσματα του πόνου είναι διάσπαρτοι παντού στο σώμα. Τα νευρικά δίκτυα που είναι συνδεδεμένα με τους υποδοχείς του πόνου είναι διαφορετικών τύπων. Εξαρτώνται από την περιοχή από την οποία αρχίζει ο πόνος και από την απόσταση που χωρίζει τον υποδοχέα με τον εγκέφαλο.

Για τους λόγους αυτούς το αίσθημα του πόνου μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπισθεί ακριβώς από που αρχίζει ο πόνος.

Για παράδειγμα ο πόνος που δημιουργείται λόγω μιας πνευμονίας στο δεξί πνεύμονα μπορεί να εντοπίζεται στην κοιλιά. Επίσης ο πόνος μιας καρδιακής προσβολής πιθανόν να εντοπίζεται  στο λαιμό ή στη σιαγόνα.

Το αίσθημα του πόνου μπορεί να βιώνεται με πολύ διαφορετικό τρόπο από άτομο σε άτομο. Κάποιοι μπορεί να αντέχουν τον πόνο πολύ χωρίς να διαμαρτύρονται και άλλοι να τον ανέχονται λιγότερο. Παράλληλα η ανταπόκριση στα φάρμακα εναντίον του πόνου μπορεί να είναι διαφορετική από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Ο πόνος διαχωρίζεται βασικά σε δύο κατηγορίες: Στον οξύ πόνο και στο χρόνιο πόνο.

Ο οξύς πόνος έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Συνήθως αρχίζει ξαφνικά
2. Η πηγή του εντοπίζεται ευκολότερα
3. Δεν διαρκεί για πολύ χρόνο
4. Επηρεάζει τον καρδιακό και αναπνευστικό ρυθμό και αυξάνει την αρτηριακή πίεση.

Ο χρόνιος πόνος χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα:

1. Έχει μια πολύ μεγαλύτερη χρονική διάρκεια Διαρκεί από ένα μήνα μέχρι πολλά χρόνια
2. Μπορεί διαχρονικά να αυξομειώνεται ή ακόμη να παραμένει σταθερός
3. Μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον ύπνο, να μειώνει την όρεξη και να προκαλεί κατάθλιψη.

Ο χρόνιος πόνος μπορεί να οφείλεται σε πολλές αιτίες από τις οποίες οι συχνότερες είναι οι αρθρίτιδες, οι καρκίνοι και τα προβλήματα της πλάτης.

Οι λόγοι που μπορούν να προκαλέσουν οξύ ή χρόνιο πόνο είναι πάρα πολλοί. Οι φυσιολογικοί μηχανισμοί που εμπλέκονται εξαρτώνται από την αιτία πού προκαλεί τον πόνο και από την ανατομική περιοχή που επηρεάζεται.

Η διάγνωση του πόνου έχει βασικά δύο στόχους: Να ανακαλύψει την αιτία που τον προκαλεί και να αξιολογήσει την έντασή του.

Η διάγνωση του πόνου είναι μια δύσκολη υπόθεση. Είναι ένα σύμπτωμα και δεν υπάρχουν τρόποι για να μετρηθεί με κάποιο εργαστηριακό τεστ η ένταση του.

Υπάρχουν καθαρά κλινικά τεστ με την αξιολόγηση του πόνου από τον ασθενή σε κλίμακα από το 0 έως το 10. Το 0 αντιπροσωπεύει την απουσία του πόνου ενώ το 10 συμβολίζει τον αβάσταχτο πόνο.

Το πρόβλημα είναι ότι η αντίληψη του πόνου είναι πολύ διαφορετική από άτομο σε άτομο. Η ψυχολογία του ασθενούς και οι φυσιολογικοί μηχανισμοί που εμπλέκονται μπορεί να είναι διαφορετικοί με αποτέλεσμα η αξιολόγηση του πόνου να έχει μεγάλη υποκειμενική συνιστώσα.

Για τη θεραπεία είναι σημαντικό ο θεράπων γιατρός να αποφασίσει κατά πόσο πρόκειται για οξείας μορφής πόνο ή για χρόνιας μορφής πόνο.

Παράλληλα θα πρέπει να εντοπίσει την αιτία που προκαλεί τον πόνο και ανάλογα να αρχίσει την ειδική θεραπεία.

Η θεραπεία περιλαμβάνει δύο συνιστώσες. Αρχικά είναι η αντιμετώπιση της αιτίας που προκαλεί τον πόνο και ταυτόχρονα θα πρέπει να δοθούν φάρμακα που καταστέλλουν το αίσθημα του πόνου.

Τα ειδικά φάρμακα που καταπολεμούν τον πόνο ονομάζονται αναλγητικά φάρμακα. Υπάρχουν φάρμακα τα οποία είναι πρώτης γραμμής και μπορούν να χορηγηθούν άμεσα. Σε περίπτωση σοβαρότερου πόνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο δυνατά φάρμακα όπως για παράδειγμα τα οπιούχα σκευάσματα.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι:

1. Αναλγητικά φάρμακα: Παρακεταμόλη, Acetaminophen
    
2. Αναλγητικά και αντι-φλεγμονώδη: Ασπιρίνη. Τα αντι-φλεγμονώδη φάρμακα μειώνουν όχι μόνο τον πόνο αλλά και τη φλεγμονή που μπορεί να υπάρχει και να επιδεινώνει τον πόνο
    
3. Αναλγητικά, αντι-φλεγμονώδη, μη στεροειδή φάρμακα: Ibuprofen, Diclofenac, Mefenamic acid
    
4. Τα οπιούχα φάρμακα: Μορφίνη, Κωδεϊνη, Φαιντανύλη. Χρησιμοποιούνται σε πολύ έντονους πόνους.

Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και άλλες κατηγορίες φαρμάκων όπως τα αναισθητικά, τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιεπιληπτικά, τα στεροειδή.

Υπάρχουν επιπρόσθετα και μη φαρμακευτικές θεραπείες που μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση του πόνου:

1. Βελονισμός
2. Το μασάζ
3. Οι τεχνικές χαλάρωσης
4. Η ψυχοθεραπεία
5. Ο διαδερμικός ερεθισμός των νεύρων.

Οι μη φαρμακευτικές θεραπείες εναντίον του πόνου μπορεί να είναι χρήσιμες στις περιπτώσεις χρόνιου πόνου.

Η ορθή αντιμετώπιση του πόνου έχει πρωταρχική σημασία. Τα αναλγητικά φάρμακα πρέπει να χορηγούνται άμεσα, παράλληλα με την αναγνώριση και αντιμετώπιση της αιτίας που τον προκαλεί.

Στο χρόνιο πόνο η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή μπορεί να είναι δυσκολότερο να βρεθεί. Ο χρόνιος πόνος που δεν αντιμετωπίζεται σωστά μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ύπνου, κατάθλιψη και ανορεξία μεταξύ άλλων διαταραχών.

Οι ειδικές ομάδες γιατρών και νοσηλευτών που εξειδικεύονται στην αντιμετώπιση του πόνου μπορεί να είναι πολύτιμες για να βοηθούν διάφορες ομάδες ασθενών που πάσχουν από πόνο λόγω μακροχρόνιων και δύσκολων ασθενειών.