Ο πόνος λόγω καρκίνου είναι συχνός στους ασθενείς που πάσχουν από διάφορες μορφές κακοήθειας.

Η κατανόηση της αιτιοπαθογένειας του πόνου στον κάθε ασθενή είναι απαραίτητη για να δίνεται η κατάλληλη και αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή.

Η αντιμετώπιση του πόνου στον καρκίνο απαιτείται να γίνεται εξατομικευμένα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε  ασθενούς και σε κέντρα με εξειδικευμένους γιατρούς και νοσηλευτές στην καταπολέμηση του πόνου.

Συγγραφέας άρθρου: Δρ Ζαβρίδης Περικλής*

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει την ανακούφιση από τον πόνο ως επιτακτική ανθρωπιστική ανάγκη.

Ο πόνος είναι συνήθως ο πρωταρχικός λόγος να μεριμνήσει κανείς για την υγεία του. Είναι η αφορμή ή η εφόρμηση αν θέλετε για περαιτέρω αναζήτηση της αιτίας που τον προκαλεί.  Συναφώς, και για κάθε ασθενή που διαγιγνώσκεται με καρκίνο, ο πόνος αποτελεί το δυνητικό εκείνο σύμπτωμα που γίνεται η αιτία να γνωστοποιηθεί η ύπαρξη της νόσου ή η επιδείνωση της.

Οι σύγχρονες και πολλές ογκολογικές θεραπείες που είναι διαθέσιμες σήμερα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της επιβίωσης των ογκολογικών ασθενών με αποτέλεσμα τον αυξημένο αριθμό ασθενών που βιώνει πόνο. 

Σήμερα οι πολλές επιλογές αναλγητικών φαρμάκων, οι επεμβατικές θεραπείες, σε συνδυασμό με τις ογκολογικές θεραπείες, που αντιμετωπίζουν αιτιολογικά τον πόνο, παρέχουν σημαντική ανακούφιση και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Μιλάμε για καρκινικό πόνο γιατί το 64% των ασθενών με καρκίνο αναφέρουν πόνο σε όλες τις φάσεις της νόσου, ενώ 59% αναφέρει πόνο κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους. Ακόμη και μετά τις θεραπείες ένα 33% των ασθενών συνεχίζουν να τον αναφέρουν. Υπολογίζεται ότι μόνο το 10-15% όσων υποφέρουν από καρκινικό πόνο αντιμετωπίζονται επαρκώς, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό έχει φτωχή αντιμετώπιση και ειδικά στο τελευταίο στάδιο της ζωής του.

Αίτια και τύποι του καρκινικού πόνου

Ο καρκινικός πόνος μπορεί να είναι αποτέλεσμα της πρωτοπαθούς εστίας του καρκίνου ή μεταστατικών αλλοιώσεων (παθολογικά κατάγματα), ή οφείλεται σε παρενέργειες των διαγνωστικών ή θεραπευτικών επεμβάσεων που πραγματοποιούνται (βιοψία, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία).

Μιλώντας για καρκινικό πόνο, ο πόνος είναι τυπικός σωματικός (κάκωση ιστών), σπλαχνικός, νευροπαθητικός (κάκωση κεντρικού ή περιφερικού νεύρου) ή συνδυασμός όλων αυτών. Είναι σημαντικό εδώ να επισημάνουμε ότι ο καρκινικός πόνος ακολουθεί την ίδια οδό (νευροφυσιολογική οδό) με τον μη καρκινικό πόνο.

Νευροπαθητικός πόνος

Ο νευροπαθητικός πόνος είναι μια από τις πιο συχνές μορφές χρόνιου πόνου. Το είδος του πόνου αυτού προέρχεται από οργανική βλάβη ή δυσλειτουργία του νευρικού ιστού και μεταφέρεται κεντρικά με την ίδια νευρική οδό όπως και ο αλγαισθητικός (nociceptive) πόνος. Έχει χαρακτηριστική κλινική εικόνα και δικούς του παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς, που τον ορίζουν σε ξεχωριστή νοσολογική οντότητα. 

Πολλές φορές σχετίζεται με τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα, όπως στην περίπτωση της οξαλιπλατίνας όπου οι ασθενείς παρουσιάζουν αλλοδυνία και αίσθημα νυγμών, στα άνω και κάτω άκρα σε χαρακτηριστική κατανομή “γαντιού – κάλτσας”.

Τα συχνότερα νευροπαθητικά σύνδρομα πόνου εμφανίζονται κυρίως μετά από χειρουργικές επεμβάσεις.

 Μετεγχειρητικά σύνδρομα πόνου:

• Το σύνδρομο μετά από μαστεκτομή (πόνος μέλους φάντασμα), όπου ο πόνος είναι αμβλύς, με αίσθημα καύσους, ή νυγμών, δυσαισθησίες, παραισθησίες, αλλοδυνία και υπεραλγησία, που εντοπίζεται στη μασχάλη και στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα. Συνήθως ξεκινάει μετά την χειρουργική επέμβαση και παραμένει για πολλούς μήνες ή και χρόνια.
  
  
• Το σύνδρομο μετά από θωρακοτομή, όπου ο νευροπαθητικός πόνος εντοπίζεται στην περιοχή της τομής, που παραμένει μήνες μετά την επέμβαση.

Παροξυσμικός πόνος

Ο παροξυσμικός (breakthrough pain) πόνος χαρακτηρίζεται από παροδική έξαρση του πόνου, που εμφανίζεται ακόμη και σε ασθενείς με σταθερό ελεγχόμενο πόνο. Οι κυριότερες αιτίες είναι η επίδραση του όγκου, η αντινεοπλασματική θεραπεία και η παρουσία συννοσηροτήτων.

Τα χαρακτηριστικά του παροξυσμικού πόνου είναι τα πολλαπλά επεισόδια την μέρα, με ταχεία έναρξη και μέση χρονική διάρκεια 30 λεπτών. Ένας πόνος για να χαρακτηριστεί παροξυσμικός, θα πρέπει ο ασθενής να λαμβάνει επαρκή αναλγητική αγωγή για τον καρκινικό σταθερό πόνο του.

Η θεραπεία του καρκινικού πόνου

Εμφανίζεται σε ποσοστό 40-80% των ασθενών με καρκινικό πόνο, με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής του πάσχοντα. Δυστυχώς ακόμη και σήμερα, που γνωρίζουμε την ύπαρξη του, τα 2/3 των ασθενών δεν έχουν ικανοποιητικό έλεγχο του παροξυσμικού τους πόνου.

Ακόμη και σήμερα στις πλείστες περιπτώσεις την διαχείριση του καρκινικού πόνου την αναλαμβάνει ο ογκολόγος του ασθενή. Δυστυχώς αυτό προκαλεί πολλές αρνητικές συνέπειες στους ασθενείς γιατί η αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου γίνεται αποκλειστικά φαρμακευτικά, καθυστερούν ή παραλείπονται οι ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές, οι εναλλακτικές τεχνικές και οι ασθενείς δεν αντιμετωπίζονται ολιστικά. 

Βασική αρχή της θεραπείας του καρκινικού πόνου είναι η καλή και σε βάθος γνώση της παθοφυσιολογίας του πόνου, η γνώση της φαρμακολογίας των αναλγητικών φαρμάκων, καθώς και η γνώση όλων των τρόπων/μεθόδων αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου.

Ο καρκινικός πόνος είναι πολυπαραγοντικός με δυναμικό (εξελισσόμενο) χαρακτήρα και χρειάζεται αφοσίωση με συνεχή εκτίμηση ώστε να είναι αποτελεσματική η αντιμετώπιση του.

Οι ογκολογικοί ασθενείς σήμερα θα πρέπει να αποτείνονται στα ιατρεία χρόνιου πόνου για μια ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος τους. Επιστημονικές μελέτες ανέδειξαν ότι σε μη εξειδικευμένα κέντρα διαχείρισης χρόνιου πόνου, η μη αποτελεσματική θεραπεία του καρκινικού πόνου ανέρχεται σε ποσοστά μεταξύ 56-82.3%, ενώ σε εξειδικευμένα κέντρα το ποσοστό είναι περίπου 25,3% των ασθενών.

Στόχοι και αρχές αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου είναι η αναγνώριση και άμεση αξιολόγηση του πόνου, η ανίχνευση των ψυχολογικών και πνευματικών επιδράσεων στην αντίληψη του, η εξατομίκευση της αναλγητικής αγωγής ανάλογα με τις ανάγκες και την ανοχή του ασθενή, η μεγιστοποίηση της ανεξαρτησίας και της ποιότητας ζωής του, η παροχή υποστήριξης και ενθάρρυνσης των μελών της οικογένειας και η τακτική επαναξιολόγηση των αποτελεσμάτων.

Το 1986 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) καθιέρωσε την τριών επιπέδων κλίμακα ως διεθνή οδηγία για την διαχείριση του καρκινικού πόνου. Αυτή η κλίμακα δείχνει ότι προσφέρει ικανοποιητική αναλγησία στο 90% των καρκινοπαθών και περισσότερο από 75% σε ασθενείς τελικού σταδίου. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η κλίμακα αυτή φαίνεται πως παρουσιάζει κάποια προβλήματα, όπως στον οστικό πόνο από μεταστάσεις και έτσι δημιουργήθηκε ένα 4^ο επίπεδο στη κλίμακα που περιλαμβάνει τις ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές.

Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι καρκινοπαθείς έχουν καλύτερη αντιμετώπιση του πόνου τους μετά από ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές. Το πρόβλημα, ωστόσο, που υπάρχει με τις τεχνικές αυτές είναι πως συχνά οι ασθενείς είτε δεν έχουν πρόσβαση στα κέντρα που πραγματοποιούνται, είτε παραπέμπονται στα κέντρα αυτά πολύ καθυστερημένα και έτσι χάνουν τα πλεονεκτήματα μιας καλύτερης ποιότητας ζωής.

Ο καρκινικός πόνος αντιμετωπίζεται με τη λήψη κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής (συνδυασμό φαρμάκων), με ελάχιστες επεμβατικές τεχνικές ή με συνδυασμό και των δύο. Τα αναλγητικά φάρμακα διατίθενται σε ποικίλες μορφές (παρακεταμόλη, ΜΣΑΦ (μη στεροϊδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα), ήπια οπιοειδή {τραμαδόλη, κωδεΐνη}, ισχυρά οπιοειδή {μορφίνη, φεντανύλη, μεθαδόνη}, αντιεπιληπτικά, αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή, κ.α)

Οι ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές περιλαμβάνουν τον συνεχή αποκλεισμό νεύρων με τοπικό αναισθητικό, την νευρόλυση με αλκοόλη ή φαινόλη, την νευρόλυση με ραδιοσυχνότητα (RF) νεύρων, συμπαθητικών γαγγλίων και πλεγμάτων, αποκλεισμός συμπαθητικών πλεγμάτων (αστεροειδές γάγγλιο, κοιλιακό πλέγμα κ.α.), τη συνεχή έγχυση φαρμάκων επισκληριδίως με αντλία (εμφυτεύσιμη ή μη), τη συνεχή έγχυση φαρμάκων υπαραχνοειδώς με αντλία (εμφυτεύσιμη), κ.α.

Συμπληρωματικές προσεγγίσεις για την ανακούφιση από τον πόνο μπορεί να ενσωματωθούν στην αγωγή σε οποιοδήποτε στάδιο της θεραπείας. Περιλαμβάνουν τεχνικές χαλάρωσης, διαλογισμό, θεραπείες κίνησης, βελονισμό, μουσικοθεραπεία, αρωματοθεραπεία, μασάζ, κ.α.

Εν κατακλείδι

Όλοι οι επαγγελματίες υγείας, και ιδιαίτερα στον χώρο της ογκολογίας, οφείλουν να αναγνωρίζουν και να έχουν ως προτεραιότητα την ανάγκη των ασθενών για ανακούφιση από τον πόνο, αλλά και την προσφορά ποιότητας στην ζωή τους.
Ο καρκινικός πόνος είναι σύνθετος και εξελισσόμενος, και επομένως οι ασθενείς που υποφέρουν χρειάζονται αφοσίωση. Έχουν πολλές επιλογές και είναι δόκιμο να αποτείνονται στα ιατρεία χρόνιου πόνου για μια ολιστική αντιμετώπιση του πόνου τους.

*Συγγραφέας άρθρου: Δρ Ζαβρίδης Περικλής, MD, MSc, PhD
Αναισθησιολόγος, Αλγολόγος, MSc Διαχείριση Χρόνιου Πόνου
Cyprus Pain Clinic https://painclinic.com.cy/the-team/periklis-zavridis/
Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.