Καρκίνος και λευχαιμία παιδιών αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου σε παιδιά και έφηβους λόγω ασθένειας. Η διάγνωση, όταν ανακοινώνεται στους γονείς, αποτελεί από τα χειρότερα πλήγματα που δυνατόν να υποστεί ο άνθρωπος.

Ο φόβος και η αβεβαιότητα για την εξέλιξη και το μέλλον του παιδιού τους, που δημιουργεί η αδυσώπητη διάγνωση καρκίνου ή λευχαιμίας, συνοδεύονται ταυτόχρονα και από πολλά ερωτηματικά σχετικά με την αιτία πρόκλησης της νόσου. Τι προκάλεσε τον καρκίνο στο παιδί, μπορούσαν να είχαν κάνει κάτι για να τον προλάβουν, μήπως έκαναν κάτι που οδήγησε στην πάθηση;   

Συγγραφέας άρθρου: Δρ Λοΐζου Γ. Λοΐζος

Ο παιδικός καρκίνος διαφέρει από τον καρκίνο των ενηλίκων. Οι καρκίνοι, που εκδηλώνονται στα παιδιά έχουν διαφορετική ιστολογική μορφή, φυσική εξέλιξη, ανταπόκριση στις θεραπείες και καλύτερα ποσοστά ίασης απ' ότι στους ενήλικες. Επιπλέον στους ηλικιωμένους ο καρκίνος είναι συχνή ασθένεια ενώ στα παιδιά είναι σπάνιος.

Στα παιδιά το ένα τρίτο των καρκίνων είναι λευχαιμίες, το άλλο τρίτο είναι εγκεφαλικοί όγκοι και το υπόλοιπο τρίτο αποτελείται, από συμπαγείς όγκους που μπορούν να εμφανιστούν στα οστά, στους μυς, στους λεμφαδένες και σε όργανα στο θώρακα και στην κοιλιά.

Οι περισσότεροι καρκίνοι των ενηλίκων είναι ιστολογικά διαφορετικοί από τους καρκίνους των παιδιών. Εμφανίζονται στο δέρμα, στα επιθήλια, σε όργανα όπως οι πνεύμονες, οι μαστοί, το στομάχι, το παχύ έντερο και ο προστάτης. Οι καρκίνοι αυτής της μορφής, είναι σπάνιοι στα παιδιά.

Οι περισσότεροι καρκίνοι των ενηλίκων συμβαίνουν λόγω μακροχρόνιας έκθεσης σε επιβλαβείς παράγοντες. Τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι το κάπνισμα που ευθύνεται για τον καρκίνο του πνεύμονα, η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου που προκαλεί καρκίνους του δέρματος και η περιβαλλοντική ακτινοβολία, λόγω ραδονίου που είναι υπεύθυνη για μέχρι το 15% των καρκίνων του πνεύμονα. 

Οι αιτίες που προκαλούν τον καρκίνο στα παιδιά είναι διαφορετικές από εκείνες που προκαλούν καρκίνο στους ενήλικες. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε για τις αιτίες του παιδικού καρκίνου.

Η κληρονομικότητα στις περιπτώσεις παιδιών με καρκίνο είναι σπάνια. Μερικές μορφές ρετινοβλαστώματος, που είναι μια μορφή καρκίνου στο μάτι μπορεί να μεταδοθεί από τους γονείς στα παιδιά. Υπάρχει επίσης κάποτε προδιάθεση σε μερικές οικογένειες για ορισμένες μορφές καρκίνων αλλά αυτό αποτελεί την εξαίρεση παρά τον κανόνα.

Μερικά παιδιά γεννιούνται με γενετικές αλλαγές που αυξάνουν τις πιθανότητες προσβολής τους από καρκίνο. Τα παιδιά με σύνδρομο Down, έχουν τρία χρωμοσώματα 21 αντί 2, που είναι ο κανονικός αριθμός. Στην παιδική ηλικία τα παιδιά αυτά έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν λευχαιμία ενώ αργότερα στη ζωή τους, ο κίνδυνος για καρκίνο μειώνεται.

Η νευροϊνωμάτωση (οφείλεται σε μετάλλαξη στο γονίδιο NF1) είναι κληρονομική πάθηση που συνοδεύεται από αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι ασθενείς με νευροϊνωμάτωση δεν προσβάλλονται από καρκίνο.

Ποιος είναι ο ρόλος της ακτινοβολίας στην πρόκληση του καρκίνου των παιδιών; Παιδιά τα οποία δέχθηκαν ακτίνες Χ, λόγω ακτινογραφιών όταν ακόμη βρίσκονταν στην κοιλιά της μητέρας τους, έχουν 30% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν λευχαιμία και συμπαγείς όγκους σε σύγκριση με άλλα παιδιά.

Ο κίνδυνος λόγω ακτινών Χ για ένα παιδί παραμένει μικρός. Όμως η ακτινοβολία με ακτίνες Χ κατά την εγκυμοσύνη πρέπει να αποφεύγεται κάθε φορά που αυτό είναι δυνατό.

Επίσης απαιτείται να ελαχιστοποιούνται οι διαγνωστικές εξετάσεις με ιονίζουσα ακτινοβολία, όπως οι απλές ακτινογραφίες και οι αξονικές τομογραφίες, τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες.   

Σχετικά με την περιβαλλοντική ακτινοβολία, είτε από πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας είτε από φυσικές πηγές, όπως το ραδόνιο, δεν υπάρχουν στοιχεία που τεκμηριώνουν ότι είναι αιτία καρκίνων στα παιδιά.

Ο ρόλος των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην πρόκληση καρκίνων στα παιδιά έχει έντονα προβληματίσει τους επιστήμονες και το πλατύ κοινό. Τα στοιχεία που υπάρχουν σήμερα δεν μας επιτρέπουν να τεκμηριώσουμε ότι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία είναι αιτία καρκίνων στα παιδιά.

Γιατί κάποτε παρατηρούνται πολλά περιστατικά σε μια συγκεκριμένη περιοχή για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα; Κατά καιρούς σε ορισμένες περιοχές προκαλείται μεγάλη αναστάτωση διότι παρατηρείται μεγάλος αριθμός καρκίνων για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ δύσκολο να ερμηνευτεί. Έχουν αναπτυχθεί στατιστικά εργαλεία για τη μελέτη των καταστάσεων αυτών, που στόχο έχουν να δείξουν κατά πόσο η παρατηρούμενη αύξηση είναι τυχαία ή οφείλεται σε μια συγκεκριμένη αιτία.

Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις, που περιγράφηκαν διεθνώς στις οποίες αναφέρονται αυξημένα κρούσματα λευχαιμίας σε ορισμένες πόλεις και περιοχές. Οι έρευνες στις εν λόγω περιπτώσεις εξέτασαν πολλούς παράγοντες, που πιθανόν να ευθύνονται. Όμως μέχρι σήμερα δεν βρέθηκαν ικανοποιητικά στοιχεία, που να τεκμηριώνουν ότι κάτι από το περιβάλλον προκάλεσε τον αυξημένο αριθμό λευχαιμιών.

Αντίθετα έχουν βρεθεί στοιχεία, που δείχνουν ότι οι πληθυσμοί στις περιοχές με αυξημένα κρούσματα λευχαιμίας στα παιδιά, έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά. Ένα κοινό χαρακτηριστικό των κατοίκων αυτών είναι ότι μετακινούνται πολύ περισσότερο από ότι σε άλλες περιοχές.

Μια από τις θεωρίες για την πρόκληση λευχαιμιών είναι ότι η μετακίνηση πληθυσμών μπορεί να προκαλεί στα παιδιά κοινές λοιμώξεις οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούν μια ασυνήθιστη ανώμαλη αντίδραση στο ανοσοποιητικό τους σύστημα που οδηγεί στη λευχαιμία. 

Ποια είναι η σχέση μεταξύ μολύνσεων και καρκίνου; Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει σχέση μεταξύ μόλυνσης από ιούς και πρόκλησης καρκίνου. Ο ιός του Epstein Barr που είναι η αιτία της λοιμώδους μονοπυρήνωσης, έχει συσχετισθεί με την πρόκληση του λεμφώματος τύπου Burkitt στην Αφρική.

Ο συσχετισμός αυτός παρατηρείται μόνο σε περιοχές που καταγράφεται σημαντικός αριθμός περιστατικών μαλάριας. Επίσης ο ιός του Epstein Barr συσχετίζεται με αριθμό περιπτώσεων λεμφώματος τύπου Hodgkin's.

Σε ορισμένες περιοχές έχουν παρατηρηθεί αυξημένα περιστατικά λευχαιμίας. Μερικά τέτοια παραδείγματα αφορούν σε νέες πόλεις που δημιουργήθηκαν μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ένα κοινό χαρακτηριστικό στις εν λόγω περιπτώσεις είναι οι γρήγορες κινήσεις πληθυσμών που βάζουν μαζί ανθρώπους που προέρχονται από διάφορες άλλες περιοχές της χώρας. Υποστηρίζεται από ειδικούς, ότι η λευχαιμία κάτω από αυτές τις συνθήκες, οφείλεται σε μια ανώμαλη αντίδραση του οργανισμού μετά από μόλυνση με ιό ή άλλο μικροοργανισμό.

Παράλληλα υπάρχουν ερευνητές που πιστεύουν ότι εάν τα παιδιά δεν υποβληθούν σε ένα ευρύ φάσμα μολύνσεων πολύ νωρίς στη ζωή τους και υποβληθούν στους μολυσματικούς παράγοντες αργότερα, τότε οι πιθανότητες να παρουσιάσουν μια ανώμαλη αντίδραση που θα οδηγήσει σε λευχαιμία είναι περισσότερες.

Στοιχεία που υποστηρίζουν την πιο πάνω θεωρία είναι το γεγονός ότι παιδιά που πηγαίνουν σε νηπιαγωγείο νωρίς στη ζωή τους και έτσι υποβάλλονται σε πολλούς μολυσματικούς παράγοντες λόγω ανάμειξης τους με άλλα παιδιά, έχουν χαμηλότερη συχνότητα λευχαιμίας.

Βασικά με βάση τη θεωρία αυτή, για να δημιουργηθεί λευχαιμία με αυτές τις προϋποθέσεις χρειάζεται μια ειδική αλλοίωση στο γενετικό υλικό, στα χρωμοσώματα των παιδιών στο μυελό των οστών ήδη πριν από τη γέννηση τους.

Για να συμβεί το δεύτερο γεγονός στα παιδιά, δηλαδή η ανώμαλη αντίδραση σε μόλυνση και η γένεση λευχαιμίας, χρειάζεται απαραίτητα ένα πρώτο γεγονός δηλαδή η αλλοίωση στο DNA του μυελού των οστών. Χρειάζεται με λίγα λόγια να συμβούν δύο ασυνήθιστα γεγονότα στη σωστή σειρά για να δημιουργηθεί λευχαιμία.

Ποια είναι η σχέση μεταξύ λευχαιμίας των παιδιών και περιβαλλοντικών παραγόντων όπως φυτικά φάρμακα, μικροβιοκτόνα, εντομοκτόνα, ουσίες που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση άγριας βλάστησης, διάφορες χημικές ουσίες στο περιβάλλον, τη διατροφή και το κάπνισμα;

Σε γενικές γραμμές, η έρευνα για περιβαλλοντικές αιτίες στην πρόκληση του παιδικού καρκίνου δεν ήταν μέχρι σήμερα επιτυχής. Στην πραγματικότητα η γένεση της ασθένειας στα παιδιά είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που συμβαίνει μόνο όταν διάφορα πράγματα πάνε στραβά με μια συγκεκριμένη χρονολογική σειρά.

Οι έρευνες για την αναζήτηση της αιτιολογίας του παιδικού καρκίνου συνεχίζονται. Προς το παρόν δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι προκαλεί το καρκίνο στα παιδιά στις πλείστες περιπτώσεις.

Εκείνο που μπορούμε να πούμε και είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς των παιδιών που πάσχουν, είναι ότι η νόσος δεν μπορούσε να προληφθεί και ότι δεν οφείλεται σε κάτι που αυτοί έχουν κάνει.

Συγγραφέας του άρθρου:
Καθηγητής Λοΐζος Γ. Λοΐζου,
Πρόεδρος Ιδρύματος ΕΛΠΙΔΑ για παιδιά με καρκίνο και λευχαιμία
Κλινικός Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
Παιδίατρος, Παιδογκολόγος-Παιδοαιματολόγος, Διευθυντής Παιδογκολογικής – Παιδοαιματολογικής Κλινικής
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία