Η κατάθλιψη στα παιδιά δεν εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο όπως στους ενήλικες. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της πάθησης ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Εκτιμάται ότι έως 3,5% των παιδιών και 9% των εφήβων είναι καταθλιπτικοί στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Ο κίνδυνος κατάθλιψης αυξάνεται ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 12 ετών.

Υπολογίζεται ότι στο ένα τρίτο των ανηλίκων, τα καταθλιπτικά συμπτώματα υποχωρούν εντός 3 μηνών. Ωστόσο στο 80% αυτών που επηρεάζονται, τα συμπτώματα πιθανόν να επανέλθουν και να γίνουν χρόνια.

Η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία σχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο κατά την εφηβική και ανήλικη ζωή για διαταραχές της ψυχικής υγείας, χρήση ναρκωτικών και αυτοκτονία.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και άλλοι που φροντίζουν παιδιά να γνωρίζουν για την κατάθλιψη στην παιδική ηλικία. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων της πάθησης και η θεραπεία δημιουργούν τις καλύτερες προϋποθέσεις για την προστασία του παιδιού από μελλοντικά προβλήματα σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ωστόσο πολλά παιδιά και έφηβοι που υποφέρουν από κατάθλιψη δεν παίρνουν τη θεραπεία που χρειάζονται. Οι λόγοι είναι πολλοί.

Αρχικά είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτό ότι ένα παιδί παρουσιάζει κατάθλιψη. Επιπρόσθετα δεν γίνεται έγκαιρα αντιληπτό ότι τα συμπτώματα που παρουσιάζει το παιδί ανήκουν στο φάσμα της κατάθλιψης.

Συχνά οι γονείς πιστεύουν ότι οι διαταραχές που παρουσιάζει το παιδί τους είναι μόνο παροδικές ή ότι είναι μια αντίδραση σε κάποιο γεγονός. Η αδυναμία ανίχνευσης του καταθλιπτικού προβλήματος αφήνει έτσι το παιδί χωρίς βοήθεια μαζί με τους κινδύνους της επιδείνωσης.    

Υπάρχει επίσης ο φόβος εκ μέρους της οικογένειας ότι εάν ένα παιδί οδηγηθεί σε ψυχίατρο για πρόβλημα κατάθλιψης, πιθανόν αυτό να ερμηνευτεί διαφορετικά από το περιβάλλον τους. Οι πιθανές αντιδράσεις των φίλων, συγγενών, των συμμαθητών ή άλλων από το περιβάλλον του παιδιού, αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα για τους γονείς τόσο για την αναγνώριση όσο και για την κατάλληλη αντιμετώπιση του προβλήματος της κατάθλιψης στα παιδιά τους.

Δεν είναι επίσης αμελητέες στις δυσκολίες των γονιών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, οι φοβίες για τις πιθανές παρενέργειες των ψυχοφαρμάκων που χορηγούνται για τη θεραπεία της κατάθλιψης.

Για τους λόγους αυτούς, είναι σημαντικό να γίνονται προσπάθειες για καλύτερη ενημέρωση των γονέων, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας γενικότερα για το πρόβλημα της κατάθλιψης στην παιδική ηλικία. Ο παραμερισμός για διάφορους λόγους της πραγματικής διάγνωσης και η στέρηση της θεραπείας προς το παιδί που τη χρειάζεται επιδεινώνουν το πρόβλημα. Οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές.

Παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη

Η αιτιολογία της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική. Οι καθοριστικοί παράγοντες είναι η κληρονομικότητα, η προσωπικότητα και οι περιβαλλοντικές επιδράσεις ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού.

Η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε παιδί έστω και εάν δεν υπάρχει κάποιος παράγοντας που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο προσβολής από την πάθηση. Ωστόσο παιδιά που έχουν οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν την πάθηση.

Το ίδιο ισχύει και για παιδιά που βιώνουν τραυματικές εμπειρίες όπως το διαζύγιο, η απώλεια αγαπημένων προσώπων και οι μετακομίσεις. Ορισμένες άλλες διαταραχές της ανάπτυξης του παιδιού όπως μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συγκέντρωσης ή διαταραχές της συμπεριφοράς συνοδεύονται επίσης από αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη.

Σημεία και συμπτώματα της κατάθλιψης στην παιδική ηλικία

Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, οι κυριότερες εκδηλώσεις της κατάθλιψης μπορεί να είναι το κλάψιμο, η ερεθιστικότητα, η περιφρόνηση και η ανυπακοή.

Στα βρέφη, τα σημεία είναι σε πολλές περιπτώσεις οι φωνές, η νευρικότητα, η αεικινησία και τα επεισόδια κλαμάτων χωρίς εμφανή λόγο. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να υπάρχει ερεθιστική ή επιθετική συμπεριφορά ενώ τα παιδιά σχολικής ηλικίας δυνατόν να είναι απαθή ή νωθρά. Στους έφηβους τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά που υπάρχουν στους ενήλικες.

Η συμπεριφορά ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες πτυχές που να εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της κατάθλιψης. Η ευερεθιστικότητα, η ανυπομονησία, η αεικινησία, το υπερβολικό κλάψιμο, η απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστα καθημερινά πράγματα, το γεγονός ότι το παιδί δεν θέλει να πάει σχολείο, οι δυσκολίες στις σχέσεις με συνομήλικους, η επιθετικότητα, η διακοπή της συμμετοχής σε δραστηριότητες ή αθλήματα στα οποία προηγουμένως λάμβανε μέρος του παιδί, η χρήση ναρκωτικών, είναι καταστάσεις που πιθανόν να εντάσσονται στο γενικότερο πρόβλημα της κατάθλιψης.

Τα συναισθήματα που χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη στα παιδιά είναι η η λύπη, η στεναχώρια, η απελπισία, το άγχος, οι ενοχές, η κενότητα και η αχρηστία.

Όταν εκδηλώνονται ιδέες αυτοκαταστροφής με σκέψεις για το θάνατο και την αυτοκτονία απαιτείται επειγόντως περίθαλψη από ψυχίατρο.  

Στον τομέα των πνευματικών δυνατοτήτων, το παιδί με κατάθλιψη έχει δυσκολίες συγκέντρωσης, δεν μπορεί να κάνει τη σχολική του εργασία, οι βαθμοί του χειροτερεύουν, δυσκολεύεται να παίρνει αποφάσεις και μειώνονται τα κίνητρα του για πρόοδο ή επιτυχίες.

Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που συνυπάρχουν σωματικά και οργανικά προβλήματα στην εικόνα του καταθλιπτικού παιδιού. Μεταξύ των συχνότερων σωματικών ενοχλήσεων περιλαμβάνονται οι πονοκέφαλοι, οι πόνοι στην κοιλιά, στις αρθρώσεις ή στην πλάτη, η υπερβολική κούραση, η αϋπνία ή αντίθετα οι πολλές ώρες ύπνου, η λήψη υπερβολικού βάρους ή η απώλεια βάρους.

Αντιμετώπιση

Εάν οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί διαπιστώσουν ότι ένα παιδί ή ένας έφηβος παρουσιάζει σημεία ή συμπτώματα που πιθανόν να εντάσσονται στα πλαίσια της κατάθλιψης, χρειάζεται να ζητήσουν βοήθεια από γιατρό. Εάν υπάρχουν σωματικές διαταραχές, ο γιατρός θα μπορέσει να βρει εάν υπάρχει, μια οργανική πάθηση που ευθύνεται για τα προβλήματα.

Παράλληλα η αξιολόγηση της ψυχικής υγείας του παιδιού ή του έφηβου από ψυχολόγο ή και ψυχίατρο, επιτρέπει τη καλύτερη κατανόηση της κλινικής εικόνας και τη διάγνωση της κατάθλιψης εφόσον αυτή υπάρχει.

Για τη θεραπεία της κατάθλιψης στην παιδική και εφηβική ηλικία βοηθούν η οικογενειακή θεραπεία, η ψυχοθεραπεία, η ψυχοκοινωνική θεραπεία και τα φάρμακα.

Η χρήση των ψυχοφαρμάκων στην παιδική ηλικία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Πρέπει να χορηγούνται από ψυχίατρους έμπειρους στη χορήγηση ψυχιατρικών φαρμάκων στα παιδιά. Η ορθή δοσολογία και παρακολούθηση αποτρέπει σε μεγάλο βαθμό τις παρενέργειες.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν τους επιλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) όπωςη φλουοξετίνη, η σερταλίνη, η παροξετίνη, η σιταλοπράμη και η φλουβοξαμίνη.

Σε μερικά παιδιά και έφηβους με κατάθλιψη, τα φάρμακα αυτά αυξάνουν τις σκέψεις αυτοκτονίας. Για αυτό απαιτείται εξαιρετική προσοχή στη χορήγηση ψυχοφαρμάκων σε παιδιά με κατάθλιψη και στην παρακολούθηση τους.

Διάφορες έρευνες έχουν αξιολογήσει τη θεραπεία για κατάθλιψη με εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης στην παιδική και εφηβική ηλικία. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι τα οφέλη μιας τέτοιας θεραπείας είναι σημαντικά περισσότερα από τους κινδύνους όταν μια τέτοια θεραπεία γίνεται κάτω από τη στενή επίβλεψη γιατρού.

Επίσης ακόμη ένα σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι τα αποτελέσματα της αντιμετώπισης είναι καλύτερα όταν προσφέρεται συνδυασμένη θεραπεία με ψυχοφάρμακα και ψυχοθεραπεία παρά όταν δίνεται μόνη της μία από από τις δύο θεραπείες.

Συνοπτικά θα συγκρατήσουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών και εφήβων προσβάλλονται από κατάθλιψη.

Για την αναγνώριση και έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος και αποφυγή δυσάρεστων ή καταστροφικών εξελίξεων, είναι απαραίτητο όπως οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και όσοι έχουν υπό τη φροντίδα τους παιδιά και έφηβους, να γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες και τους κινδύνους του προβλήματος σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες.