Μετά την έναρξη της θεραπείας για την κατάθλιψη και τη βελτίωση των συμπτωμάτων του ασθενούς, δεν πρέπει να σταματά η λήψη των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Ο ασθενής επιβάλλεται να παίρνει μακροχρόνια τη θεραπεία του για να μην εκδηλωθεί ξανά η κατάθλιψή του.

Δυστυχώς, σε μερικούς ασθενείς, με την πάροδο του χρόνου, τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δεν είναι εξίσου αποτελεσματικά όπως κατά την έναρξη της θεραπείας.

Ο ψυχίατρος που παρακολουθεί τον ασθενή πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει την επιδείνωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης του ασθενούς. Ταυτόχρονα, χρειάζεται να βρει τους λόγους για τους οποίους παρουσιάζεται επιδείνωση.

Η ακριβής διάγνωση των παραγόντων που μειώνουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας επιτρέπουν στον γιατρό να προσαρμόσει τη φαρμακευτική αγωγή και την υπόλοιπη θεραπευτική αντιμετώπιση.

1. Η ηλικία

Με την αύξηση της ηλικίας, παρατηρείται επιδείνωση της κατάθλιψης σε ένα ποσοστό των ασθενών. Η γήρανση του οργανισμού επηρεάζει με διάφορους τρόπους τον καταθλιπτικό ασθενή.

Ο μεταβολισμός των φαρμάκων αλλοιώνεται λόγω της γήρανσης. Επιπλέον, με την αύξηση της ηλικίας αυξάνονται συνήθως σε πολλούς ανθρώπους και τα φάρμακα που λαμβάνουν, εξαιτίας διαφόρων ασθενειών που τους προσβάλλουν.

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων είναι ένας πολύ σημαντικός τομέας της φαρμακολογίας, διότι μεταξύ άλλων υπάρχουν επιπτώσεις στην αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου από ένα άλλο. 

Η γήρανση μπορεί επίσης να επιδεινώνει την κατάθλιψη λόγω αλλοιώσεων στον εγκέφαλο του καταθλιπτικού ασθενούς. Οι δομές και λειτουργίες του εγκεφάλου αλλοιώνονται προς το χειρότερο λόγω της αύξησης της ηλικίας, σε όλους τους ανθρώπους. Αυτό μπορεί να επηρεάζει και την ψυχική διάθεση με αποτέλεσμα η αντικαταθλιπτική θεραπεία που ήταν προηγουμένως επιτυχής, να καθίσταται πλέον ανεπαρκής.

2. Συνέργειες και αλληλεπιδράσεις φαρμάκων

Όπως στους ηλικιωμένους, που είναι δυνατόν ένα ή περισσότερα φάρμακα, να μειώνουν τη δράση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, έτσι και στους νεότερους σε ηλικία ασθενείς, μπορεί να συμβεί το ίδιο εάν τους χορηγηθεί για κάποιο λόγο ένα καινούργιο φάρμακο.

Βέβαια στους ηλικιωμένους, επειδή οι πιθανότητες να λαμβάνουν περισσότερα φάρμακα είναι πιο πολλές, ο κίνδυνος μείωσης της επάρκειας των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι μεγαλύτερος.

Οι γιατροί πρέπει πάντα να πληροφορούνται και να μελετούν τις συνέργειες και αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων που χορηγούν οι ίδιοι στους ασθενείς τους ή που λαμβάνονται από αυτούς, λόγω του ότι χορηγήθηκαν από άλλους γιατρούς.

Είναι γεγονός ότι υπάρχουν φαρμακευτικές ουσίες που αυξάνουν τον καταβολισμό, δηλαδή την ταχύτητα με την οποία ο ανθρώπινος οργανισμός εξουδετερώνει τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

3. Σταδιακή απώλεια της αποτελεσματικότητας του αντικαταθλιπτικού φαρμάκου

Η ταχυφυλαξία είναι η κατάσταση στην οποία ο οργανισμός κάποιου ασθενούς καθίσταται ανθεκτικός στη δράση ενός φαρμάκου, μετά από κάποιο αρχικό διάστημα στο οποίο ήταν ευαίσθητος.

Σε μερικούς ασθενείς με κατάθλιψη δημιουργείται ταχυφυλαξία και έτσι δεν ανταποκρίνονται πλέον στη δράση του αντικαταθλιπτικού τους φαρμάκου με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται ξανά τα συμπτώματα της κατάθλιψης.

Οι λόγοι για τους οποίους η ταχυφυλαξία αναπτύσσεται σε μερικούς ασθενείς ενώ σε άλλους όχι, δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί.

4. Εκδήλωση νέας πάθησης στον ασθενή

Η εμφάνιση μιας άλλης πάθησης στον ασθενή με κατάθλιψη υπό θεραπεία, μπορεί να επιδεινώσει την ψυχική του κατάστασή. Ο υποθυρεοειδισμός μπορεί όχι μόνο να δημιουργεί, αλλά και να επιδεινώνει την κατάθλιψη σε ασθενή υπό θεραπεία. 

5. Η διπολική διαταραχή ή μανιοκατάθλιψη

Η διπολική διαταραχή ή μανιοκατάθλιψη προκαλεί κατά περιόδους μεγάλες και αντίθετες διακυμάνσεις της ψυχικής κατάστασης. Εάν η διάγνωση δεν γίνει σωστά και ληφθεί υπόψη μόνο η συνιστώσα της κατάθλιψης, θα δοθεί μόνο θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η κατάσταση του ασθενούς δεν θα τεθεί υπό έλεγχο με αποτέλεσμα να συνεχίζουν οι μεγάλες διακυμάνσεις της ψυχικής κατάστασης του ασθενούς. Σε ασθενείς με μανιοκατάθλιψη χρειάζονται, εκτός από τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα και άλλα ψυχοτρόπα φάρμακα για τη σταθεροποίηση της ψυχικής κατάστασης του ασθενούς.

6. Η επιδείνωση της κατάθλιψης

Σε μεγάλο ποσοστό των ασθενών με κατάθλιψη, τα συμπτώματα της νόσου μπορεί να επανέρχονται κατά καιρούς παρά το γεγονός ότι λαμβάνουν την κατάλληλη αντικαταθλιπτική θεραπεία.

Σε αυτό συμβάλλουν πολλές καταπονήσεις της καθημερινής ζωής, όπως το στρες, η υπερκόπωση και άλλες, αρνητικές για την ψυχική ηρεμία, καταστάσεις. Κάποτε η επιδείνωση μπορεί να συμβεί και χωρίς κάποιο εμφανή λόγο.

Ο ρόλος του γιατρού είναι θεμελιώδης για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Είναι πολύ σημαντικό, ο ψυχίατρος του ασθενούς με κατάθλιψη υπό θεραπεία να μπορεί έγκαιρα να αναγνωρίζει ότι ο ασθενής του αρχίζει να παρουσιάζει ξανά συμπτώματα κατάθλιψης παρά το γεγονός ότι παίρνει αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ήσαν αρχικά αποτελεσματικά.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος ο ψυχίατρος μπορεί να συστήσει προσαρμογή της δόσης του φαρμάκου που ήδη λαμβάνεται από τον ασθενή. Μπορεί επίσης να συστήσει την αλλαγή του ή την προσθήκη στη θεραπευτική αγωγή ενός δεύτερου αντικαταθλιπτικού ή ακόμη ενός άλλου ψυχοτρόπου φαρμάκου. Επιπλέον, μπορεί να προστεθεί στην αντικαταθλιπτική αγωγή και η ψυχοθεραπεία που μπορεί να βοηθά τον ασθενή.