Η καφεΐνη, που περιέχεται στον καφέ, στο τσάι και άλλα ροφήματα ή εδέσματα όπως η σοκολάτα, προάγει τη διέγερση και εγρήγορση του εγκεφάλου στους περισσότερους ανθρώπους. Οι βιολογικοί μηχανισμοί που προκαλούν τη νύστα και τον ύπνο, όπως επίσης ο τρόπος με τον οποίο η καφεΐνη τους εμποδίζει, δεν έχουν μέχρι σήμερα κατανοηθεί πλήρως.
Η κατανόηση των μηχανισμών αυτών είναι σημαντική διότι μπορεί να έχει πρακτικές εφαρμογές στην αντιμετώπιση της αϋπνίας και άλλων διαταραχών του ύπνου.
Επίσης είναι δυνατόν να υπάρξουν πρακτικές εφαρμογές στην ιατρική της εργασίας, στους εργαζόμενους με βάρδια και στην πρόληψη ατυχημάτων λόγω υπνηλίας.
Όταν τα κύτταρα μιας περιοχής του εγκεφάλου εργαστούν υπερβολικά, τότε απελευθερώνεται μια ουσία η οποία τους δίνει το μήνυμα ότι πρέπει να εισέλθουν σε μια κατάσταση ηρεμίας με ουσιαστική μείωση της λειτουργίας τους.
Η ουσία αυτή, που προκαλεί τη νύστα και τον ύπνο ονομάζεται αδενοσίνη. Η δράση της αδενοσίνης καταστέλλεται από την καφεΐνη. Είναι για αυτό το λόγο που άτομα που πίνουν καφέ, τσάι ή άλλα ροφήματα που περιέχουν καφεΐνη, μπορούν να παραμένουν ξύπνια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Η αδενοσίνη ενεργεί ως βιολογικός παράγοντας κούρασης. Στα κέντρα διέγερσης του εγκεφάλου, οι νευρώνες επικοινωνούν μεταξύ τους, επεξεργάζονται πληροφορίες και συντονίζουν όλες τις δραστηριότητες του ατόμου. Το κέντρα αυτά ελέγχουν τη δραστηριότητα όλου του εγκεφάλου.
Η συνεχής δραστηριότητα των νευρώνων αυξάνει τη συγκέντρωση της αδενοσίνης. Είναι ένας μηχανισμός ελέγχου που υποχρεώνει τα κύτταρα, δια του ύπνου, να ξεκουραστούν και να αναζωογονηθούν.
Στις περιπτώσεις που υπάρχει κάποια διαταραχή στο σύστημα ελέγχου της αδενοσίνης στον εγκέφαλο, είναι δυνατόν να προκαλείται αϋπνία.
Η αϋπνία και η χρόνια στέρηση ύπνου, είναι πολύ συχνά προβλήματα που μαστίζουν το σύγχρονο άνθρωπο. Επιπρόσθετα υπάρχουν πολλές ψυχικές παθήσεις που συνοδεύονται από αϋπνία. Η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, το σύνδρομο του μετατραυματικού στρες, χαρακτηρίζονται από σημαντικές διαταραχές του ύπνου.
Η κατανάλωση καφεΐνης, από οποιαδήποτε πηγή και εάν προέρχεται (καφές, τσάι, σοκολάτα, αναψυκτικά), καταστέλλοντας το σύστημα της αδενοσίνης στον εγκέφαλο παρεμποδίζει τον ύπνο. Η καφεΐνη διαπερνά εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.
Επίσης η καφεΐνη καθυστερεί την εγκατάσταση της κούρασης κατά τη διάρκεια παρατεταμένης άσκησης. Έχει υπολογιστεί, ότι η κατανάλωση καφεΐνης, από 3 ως 9 mg/kg βάρους σώματος μπορεί να αυξάνει το χρόνο άσκησης που μπορεί να επιτελεσθεί κατά 50%.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η νύστα, ο ύπνος και η κούραση ελέγχονται από ένα πολύπλοκο σύστημα καταστολής νευροδιαβιβαστών, που ελέγχουν τη δραστηριότητα των κέντρων διέγερσης του εγκεφάλου με βασικό πρωταγωνιστή την αδενοσίνη ως ανασταλτικό παράγοντα, που δημιουργεί το αίσθημα κούρασης και ανάγκης για ύπνο.
Η διερεύνηση ανωμαλιών του συστήματος αυτού, ο ρόλος εξωγενών παραγόντων, όπως η καφεΐνη παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και μπορεί να έχουν πρακτικές εφαρμογές για την υγεία και τις δραστηριότητες των ανθρώπων.
