Η παράνοια χαρακτηρίζεται από σοβαρά, χρόνια αισθήματα καταδίωξης, δυσπιστίας, φιλυποψίας και υπερβολικής σημασίας, που έχει το άτομο για τον εαυτό του.

Η παράνοια παρατηρείται σε πολλές ψυχιατρικές παθήσεις και σπάνια υπάρχει, ως ξεχωριστή παθολογική οντότητα.

Στα άτομα με τη χρόνια αυτή ψυχοπαθολογική διαταραχή της προσωπικότητας, δημιουργούνται διαρκή προβλήματα στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους και στο επαγγελματικό τους περιβάλλον.

Υπάρχουν διάφορες μορφές παράνοιας. Σ' αυτές περιλαμβάνονται η συζυγική παράνοια, η ερωτομανία και η υποχονδριακή παράνοια. Υπάρχουν επίσης διάφορες μορφές παρανοϊκών διαταραχών, όπως η παρανοϊκή προσωπικότητα, η παρανοϊκή διαταραχή με αυταπάτη και η παρανοϊκή σχιζοφρένεια.

1. Έντονες, ψηλού βαθμού, παράλογες υποψίες και δυσπιστία στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, που συχνά συνοδεύονται από θυμό, οργή, μίσος, εχθρότητα και κατάχρηση εμπιστοσύνης.
    
2. Τα άτομα με παρανοϊκή προσωπικότητα υποφέρουν λόγω του ότι αγωνιούν υπερβολικά, ότι άλλοι άνθρωποι έχουν κρυμμένα κίνητρα εναντίον τους. Υποθέτουν παράλογα, ότι οι άλλοι τους κατηγορούν πίσω τους και συνωμοτούν εναντίον τους.
    
3. Οι ασθενείς αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα δικά τους υπερβολικά, ατεκμηρίωτα, αρνητικά αισθήματα που έχουν έναντι των άλλων ανθρώπων. 
    
4. Άκαμπτη και απροσάρμοστη συμπεριφορά, που μπορεί να ενοχλεί και να προκαλεί το θυμό άλλων.
    
5. Υπερβολική ευθιξία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνική απομόνωση, δυσκολία συνεργασίας με άλλους.
    
6. Αμυντική συμπεριφορά του ατόμου, που προκύπτει λόγω ότι φαντάζεται ότι υπόκειται σε κριτική, φόβων ότι οι άλλοι τον παραπλανούν ή τον εκμεταλλεύονται χωρίς να υπάρχουν λογικές ενδείξεις ή αποδείξεις για κάτι τέτοιο.
    
7. Απότομη, πεισματική, φιλόνικη, τελειοθηρική, στενόμυαλη συμπεριφορά του ατόμου που θέλει να έχει πάντα δίκαιο.
    
8. Οι παρανοϊκοί δυσκολεύονται ή δεν μπορούν να συγχωρούν και να ξεχνούν μια διαφορά.
    
9. Αδυναμία χαλάρωσης.
    
10. Δυνατότητα βίαιης συμπεριφοράς.

Οι αιτίες

Οι αιτίες που προκαλούν την παράνοια είναι άγνωστες. Οι μηχανισμοί που οδηγούν στην ψυχοπαθολογική αυτή κατάσταση έχουν σχέση με ανεπάρκεια διαφόρων νοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών, που ελέγχουν τη λογική σκέψη και τη σημασία που δίνεται σε έννοιες στη ζωή του ασθενούς.

Η πάθηση είναι συχνότερη σε οικογένειες στις οποίες ήδη υπάρχουν άτομα με ψυχωτικές παθήσεις, όπως η σχιζοφρένεια. Το γεγονός αυτό δείχνει, ότι πιθανόν υπάρχει οικογενειακή προδιάθεση και γενετική συνιστώσα του προβλήματος.

Θεραπεία της παράνοιας

Δεν υπάρχει απόλυτη ίαση από τις καταστάσεις, που προκαλούν παράνοια. Οι θεραπείες που υπάρχουν, βοηθούν τον ασθενή να χειρίζεται καλύτερα τα συναισθήματα του και να έχει μια πιο ευτυχισμένη και αποδοτικότερη ζωή. 

Η θεραπεία της παράνοιας βασίζεται στη συμπεριφορική θεραπεία. Ο στόχος της είναι να βοηθά τον ασθενή  να είναι λιγότερο ευαίσθητος στην κριτική και να βελτιώνει τις κοινωνικές του ικανότητες.

Κάποτε χρειάζονται φάρμακα, όπως αγχολυτικά και αντιψυχωτικά. Όμως οι ασθενείς με παράνοια συχνά αρνούνται να πάρουν φάρμακα, διότι υποπτεύονται τους γιατρούς και φοβούνται ότι θα βλαφτούν.

Οι προσπάθειες επικεντρώνονται μεταξύ άλλων, στο να διακόψουν το φαύλο κύκλο υποψίας και απομόνωσης που χαρακτηρίζει τους παρανοϊκούς. Χρησιμοποιούνται μέθοδοι χαλάρωσης και καταπολέμησης των ανησυχιών με ταυτόχρονη συνεχή βοήθεια στον ασθενή, για να μπορέσει ν' αλλάξει ορισμένες συμπεριφορές του.   

Η θεραπεία των ασθενών με παράνοια μπορεί να είναι δύσκολη. Αυτό οφείλεται στο ότι είναι ευερέθιστοι, επιθετικοί, απόμακροι επιφυλακτικοί από συναισθηματικής άποψης.

Οι παρανοϊκοί, είναι συνήθως απρόθυμοι για τη θεραπεία και εξαιρετικά καχύποπτοι σε σχέση με τους γιατρούς. Για αυτό η πρόοδος που επιτυγχάνεται είναι πολύ αργή.

Συγγραφέας άρθρου: Καθηγητής Λοΐζος Γ. Λοΐζου,
Πρόεδρος Ιδρύματος ΕΛΠΙΔΑ για παιδιά με καρκίνο και λευχαιμία,
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας,
Παιδίατρος, Παιδογκολόγος-Παιδοαιματολόγος,
τ. Διευθυντής Παιδογκολογικής-Παιδοαιματολογικής Κλινικής
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία.