Οι εφιάλτες είναι πολύ δυσάρεστα όνειρα τα οποία προκαλούν τουλάχιστον μερικό ξύπνημα και συνοδεύονται από έντονα αισθήματα φόβου, άγχους, τρόμου, λύπης, κατάθλιψης ή ενοχών.
Πρόκειται για μια άσχημη εμπειρία που όλοι οι άνθρωποι βιώνουν κάποτε στη ζωή τους, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο.
Το άτομο που ξυπνά από εφιάλτη μπορεί να αισθάνεται ότι βιώνει διάφορες καταστροφικές καταστάσεις όπως πτώση από ψηλά, πνιγμό, καταδίωξη, επερχόμενο θάνατο, δάγκωμα φιδιού και άλλα ψυχικά ή σωματικά οδυνηρά γεγονότα.
Τα θέματα των εφιαλτών, η σοβαρότητα και η συχνότητα τους διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ανθρώπων. Επίσης στο ίδιο άτομο μπορεί να παρατηρείται αλλαγή της μορφής των εφιαλτών του με την πάροδο του χρόνου.
Οι εφιάλτες μπορούν να εκδηλώνονται σε όλες τις ηλικίες. Στα παιδιά είναι συχνότεροι. Η πλειονότητα των παιδιών παρουσιάζει εφιάλτες στις ηλικίες μεταξύ 3 και 7 ετών. Φαίνεται ότι οι εφιάλτες στην ηλικιακή αυτή ομάδα αποτελούν μέρος της κανονικής ανάπτυξης των παιδιών.
Στους ενήλικες η συχνότητα των εφιαλτών μειώνεται. Εκτιμάται ότι 50% των ενηλίκων βιώνουν περιστασιακά εφιάλτες. Οι γυναίκες έχουν συχνότερα εφιάλτες από ότι οι άνδρες. Περίπου 5% έως 10% των ενηλίκων έχουν εφιάλτες μία ή περισσότερες φορές το μήνα.
Υπάρχουν διάφορες αιτίες που ευθύνονται για την πρόκληση εφιαλτών. Συνήθως προηγούνται των εφιαλτών σημαντικά γεγονότα της ζωής. Το στρες, το άγχος και γενικά η ψυχολογική καταπόνηση είναι από τις συχνότερες αιτίες πρόκλησης τους.
Συνοπτικά οι αιτίες πρόκλησης εφιάλτη είναι:
- Ψυχολογική καταπόνηση, στρες, άγχος, αλλαγή εργασίας, μετακόμιση, οικονομικές δυσκολίες
- Θάνατος αγαπημένου προσώπου
- Τραυματικές εμπειρίες όπως στους βετεράνους πολέμου ή άτομα που βίωσαν καταστροφικά γεγονότα, τρομοκρατικές επιθέσεις, ομηρία, βασανιστήρια ή ατυχήματα
- Ασθένεια με πυρετό, χειρουργική επέμβαση, σύνδρομο της άπνοιας του ύπνου ή άλλες διαταραχές του ύπνου
- Παρενέργειες φαρμάκων, σύνδρομο στέρησης από ουσίες (ναρκωτικά, φάρμακα), υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
- Κατανάλωση φαγητού μόλις πριν κάποιος πάει για ύπνο
- Παρακολούθηση έργων τρόμου ή διάβασμα βιβλίων με ανάλογο περιεχόμενο μπορεί να είναι αιτία εφιάλτη ιδιαίτερα σε παιδιά.
Ο εφιάλτης είναι διαφορετική κατάσταση από το νυχτερινό τρόμο. Οι εφιάλτες συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της φάσης του ύπνου με γρήγορες κινήσεις των ματιών (REM, Rapid Eye Movement). Εκδηλώνονται στο τέλος της νύχτας και ξυπνούν το άτομο που είναι σε θέση να θυμάται το περιεχόμενο του εφιάλτη το οποίο συνήθως είναι περίπλοκο. Οι φωνές και οι κινήσεις στους εφιάλτες είναι πολύ ασυνήθιστο να συμβούν.
Σε αντίθεση ο νυχτερινός τρόμος δεν αντιστοιχεί με όνειρα, συμβαίνει μετά από μία ή δύο ώρες ύπνου, πολύ συχνά συνοδεύεται από δυνατές φωνές, κινήσεις, εφίδρωση, ταχυκαρδία και σύγχυση. Το άτομο δεν μπορεί να ξυπνήσει και συνήθως δεν θυμάται αλλά του παραμένει το αίσθημα φόβου.
Οι εφιάλτες και οι νυχτερινοί τρόμοι είναι διαφορετικοί επειδή εκδηλώνονται σε δύο διαφορετικές φάσεις της φυσιολογίας του ύπνου. Οι νυχτερινοί τρόμοι συμβαίνουν κατά τη διάρκεια ύπνου αργών κυμάτων. Οι εφιάλτες συμβαίνουν στη διάρκεια της φάσης ύπνου REM όπου εκδηλώνονται τα όνειρα.
Οι αιτίες που προκαλούν τους νυχτερινούς τρόμους δεν έχουν κατανοηθεί καλά. Παιδιά με νυχτερινούς τρόμους παρουσιάζουν συχνότερα νυκτοβασία και νυχτερινή ενούρηση. Με τον ερχομό της εφηβείας συνήθως οι νυχτερινοί τρόμοι φεύγουν. Στους ενήλικες οι νυχτερινοί τρόμοι έχουν συσχετισθεί με καταστάσεις έντονου στρες.
Η αντιμετώπιση των εφιαλτών εξαρτάται από την αιτία που τους προκαλεί. Σε περίπτωση ασθένειας, λήψης φαρμάκων, εξάρτησης από ουσίες, αλκοολισμού ή έντονης ψυχολογικής καταπόνησης, χρειάζεται συμβουλή από ειδικό γιατρό ανάλογα με την περίπτωση.
Τα παιδιά που έχουν εφιάλτες πρέπει να ενθαρρύνονται να μιλούν για τις εμπειρίες τους με τους γονείς τους ή άλλα άτομα της εμπιστοσύνης τους. Τα περισσότερα παιδιά δεν χρειάζονται εξειδικευμένη θεραπεία για αντιμετώπιση του προβλήματος. Όταν όμως βιώνουν επαναλαμβανόμενους, συχνούς εφιάλτες πιθανόν να χρειάζεται η βοήθεια από ειδικό γιατρό.
Υπάρχουν διάφορα μέτρα γενικής φύσης που βοηθούν εναντίον των εφιαλτών. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται:
- Καταπολέμηση του στρες και του άγχους
- Μείωση των πολλαπλών υποχρεώσεων που συνήθως αναλαμβάνουμε λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής
- Τακτική σωματική άσκηση αεροβικής μορφής
- Τεχνικές μυϊκής χαλάρωσης
- Καλές συνήθειες ύπνου με το να πηγαίνουμε την ίδια ώρα κάθε νύχτα για ύπνο και να ξυπνούμε την ίδια ώρα κάθε πρωί, αποφυγή καπνίσματος, καφεΐνης ή άλλων διεγερτικών ουσιών, κατανάλωση με μέτρο του αλκοόλ, αποφυγή ναρκωτικών, αποχή από μακροχρόνια λήψη ηρεμιστικών ή υπνωτικών φαρμάκων
- Σε περίπτωση που η έναρξη των εφιαλτών συμπίπτει με την έναρξη λήψης κάποιων φαρμάκων πρέπει να ενημερώνεται ο γιατρός και εάν αποδειχθεί αιτιολογική σχέση να συζητείται εναλλακτική λύση
- Σε ορισμένες δύσκολες περιπτώσεις που τα διάφορα μέτρα δεν βοηθούν, ο ασθενής μπορεί να παραπεμφθεί από το γιατρό του για διερεύνηση σε άλλους γιατρούς που ασχολούνται ειδικά με θέματα ύπνου.
