Η εφηβεία αποτελεί μια πρόκληση τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς του. Μεταξύ άλλων θεμάτων, το ζήτημα του ύπνου αποτελεί πηγή εντάσεων. 

Εάν έχετε παιδιά σε εφηβική ηλικία είναι πολύ πιθανόν, ότι γνωρίζετε καλά το πρόβλημα: Οι έφηβοι δεν θέλουν να πηγαίνουν κανονικά τη νύκτα στο κρεβάτι και το πρωί δεν ξυπνούν εύκολα για να είναι στην ώρα τους στο σχολείο.

Η κατάσταση αυτή είναι βέβαια αιτία καβγάδων στο σπίτι τόσο τη νύκτα όσο και το πρωί. Οι γονείς λένε στον έφηβο ότι πρέπει να πάει να κοιμηθεί, αυτός αρνείται ή κωλυσιεργεί με διάφορους τρόπους διότι δεν θέλει ή καλύτερα δεν αισθάνεται την ανάγκη να κοιμηθεί. Το πρωί λόγω της ανεπάρκειας των ωρών ύπνου, που ο έφηβος πήρε, το ξύπνημα είναι δύσκολο και αυτό είναι βέβαια νέα πηγή καθημερινών καβγάδων γονιών και έφηβων.

Οι περισσότεροι έφηβοι στερούνται τον ύπνο. Για να λειτουργούν κανονικά και να αποδίδουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους χρειάζονται εννέα ώρες ύπνου κάθε νύχτα.

Η έλλειψη ύπνου στους έφηβους είναι πηγή πολλών προβλημάτων. Εκτός από τη μείωση της απόδοσης τους στο σχολείο και σε άλλες δραστηριότητες που επιδίδονται, δημιουργούνται και προβλήματα συμπεριφοράς. Η κούραση περιπλέκεται από ευερεθιστότητα, κακή διάθεση, επιθετικότητα και κακούς τρόπους συμπεριφοράς.

Τέλος δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι η στέρηση ύπνου λόγω της κούρασης και της απροσεξίας, που προκύπτουν αποτελούν μια από τις κυριότερες αιτίες κάθε μορφής ατυχημάτων.

Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί οι έφηβοι να έχουν αυτή την προδιάθεση να μένουν άγρυπνοι και να μη θέλουν να πάνε στο κρεβάτι τη νύκτα για ύπνο παρά το γεγονός, ότι κατανοούν καλά τους κινδύνους και τα προβλήματα που δημιουργούνται. Οι γονείς διερωτώνται, είναι μήπως λόγω αλλαγών στο χαρακτήρα τους εξαιτίας της εφηβείας, λόγω αντίδρασης ή υπάρχει κάποιος άλλος λόγος;

Φαίνεται ότι η συμπεριφορά αυτή που σχετίζεται με τον ύπνο και που παρατηρείται στους έφηβους έχει βιολογική εξήγηση. Είναι ζήτημα που αφορά στο εσωτερικό βιολογικό ρολόι που ελέγχει τους εικοσιτετράωρους ρυθμούς διαφόρων λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού.

Στα περισσότερα παιδιά προεφηβικής ηλικίας, οι βιολογικοί μηχανισμοί του εικοσιτετράωρου ρυθμού τα κάνει να θέλουν να κοιμηθούν γύρω στις 8 με 9 το βράδυ. Στην εφηβεία οι ίδιοι μηχανισμοί κάνουν τα παιδιά να θέλουν να κοιμηθούν γύρω στις 11 ή ακόμη αργότερα.

Επιπλέον, οι πολλές υποχρεώσεις με τις οποίες φορτώνονται οι έφηβοι στην εποχή μας, οι σύγχρονες τεχνολογίες του διαδικτύου, των έξυπνων τηλεφώνων, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, όπως επίσης και η τηλεόραση δεν ευκολύνουν τη σχέση εφήβων και ύπνου. Αντίθετα συμβάλλουν σε περαιτέρω στέρηση ύπνου στην ευαίσθητη, από πολλές απόψεις εφηβική ηλικία.

Είναι σίγουρο, ότι η κατάσταση αυτή με τη στέρηση ύπνου των εφήβων δεν είναι προς όφελος κανενός. Ευτυχώς για όλους, γονείς και έφηβους, υπάρχουν τρόποι αντίδρασης και αντιμετώπισης του προβλήματος.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος περιλαμβάνει δύο βασικούς πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας είναι η πληροφόρηση του έφηβου και η ο δεύτερος είναι η συμφωνημένη εφαρμογή ενός προγράμματος αυτοπειθαρχίας και ρουτίνας σχετικά με τις συνήθειες ύπνου.

Κανένας δεν πρέπει να περιμένει άμεση επίλυση χωρίς δυσκολίες του προβλήματος. Χρειάζονται από τους γονείς συστηματική δουλειά, γερά νεύρα με ψυχραιμία, ελάχιστες υποχωρήσεις και ευγενική επιμονή για να κερδίζουν την εμπιστοσύνη και συνεργασία των παιδιών τους.

Στον πρώτο πυλώνα της αντιμετώπισης, η πληροφόρηση των παιδιών για το πρόβλημα έχει διπλό στόχο. Αρχικά πρέπει να γίνει αποδεκτό, ότι υπάρχει πρόβλημα με σοβαρές συνέπειες. Έπειτα ακολουθεί η πληροφόρηση για τις διάφορες πτυχές του προβλήματος έτσι ώστε ο έφηβος να προβληματιστεί έστω και εάν δείχνει ότι απορρίπτει τα πάντα.

Η εμπειρία δείχνει, ότι έστω και εάν οι έφηβοι αντιδρούν σε αυτά που τους λένε με υπομονή και ευγένεια οι γονείς τους, στο τέλος αυτά καταγράφονται στο μυαλό τους, τους προβληματίζουν, τους απασχολούν και συχνά οι ίδιοι θέλουν να προτείνουν λύσεις. Εάν αισθανθούν ότι είναι ισότιμοι συνεργάτες στην επίλυση ενός προβλήματος με σοβαρές προεκτάσεις, οι πιθανότητες να βοηθήσουν ενεργά και αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του είναι περισσότερες.

Στο δεύτερο πυλώνα της αντιμετώπισης περιλαμβάνεται η συμφωνημένη εφαρμογή ενός προγράμματος αυτοπειθαρχίας και ρουτίνας σχετικά με τις συνήθειες ύπνου. Εδώ η γονική συνέπεια και αυστηρότητα χρειάζονται όχι μόνο στα αρχικά δύσκολα στάδια αλλά και μετά. Από αυτές θα κρίνουν οι έφηβοι το βαθμό σημασίας και σοβαρότητας, που δίνουν οι γονείς στην επίλυση του προβλήματος και ανάλογα θα συμπεριφερθούν και οι ίδιοι.

Στα μέτρα ρουτίνας σε σχέση με τον ύπνο, πρέπει να τεθεί μια συγκεκριμένη ώρα, που ο έφηβος θα πηγαίνει κάθε βράδυ στο κρεβάτι για ύπνο και η ώρα στην οποία θα ξυπνά έτσι ώστε να διασφαλίζεται, ότι θα κοιμάται κάθε νύχτα τις εννέα ώρες που οπωσδήποτε χρειάζεται ο οργανισμός του.

Όταν κοντεύει η ώρα για ύπνο, πρέπει οι δραστηριότητες να γίνονται πιο ήπιες, να αποφεύγεται η διέγερση και ακόμη ο φωτισμός να γίνεται απαλότερος. Τα τηλεφωνήματα, η περιήγηση στο διαδίκτυο, η χρήση εφαρμογών στο έξυπνο κινητό τηλέφωνο, τα βιντεοπαιχνίδια και η τηλεόραση πρέπει να σταματούν τουλάχιστον μισή ώρα πριν από την καθορισμένη ώρα για ύπνο.

Οι έφηβοι πρέπει να κατανοήσουν ότι το να κοιμούνται περισσότερες ώρες το Σαββατοκύριακο για να κερδίσουν πίσω τις ώρες που έχασαν κατά τη διάρκεια της εβδομάδας είναι λανθασμένο. Οι ζημιές που παθαίνουν σε διάφορους τομείς λόγω στέρησης ύπνου σε κάποιες μέρες δεν θα διορθωθούν διότι αργότερα το Σαββατοκύριακο θα κοιμηθούν περισσότερο. 

Επιπρόσθετα, οι πολλές ώρες ύπνου το Σαββατοκύριακο συχνά αποδιοργανώνουν ακόμη περισσότερο τον εικοσιτετράωρο ρυθμό τους. Έτσι τη Δευτέρα το πρόβλημα πιθανόν να εισέρχεται σ' ένα φαύλο κύκλο και να συνεχίζεται χειρότερο. Για τους ίδιους λόγους χρειάζεται προσοχή και να αποφεύγονται οι παρατεταμένες σιέστες του απογεύματος, που είναι μεγαλύτερες των 30 λεπτών.

Είναι προτιμότερο, έστω και εάν αυτό φαίνεται δύσκολο, να μην υπάρχουν στο δωμάτιο του έφηβου τηλεόραση, υπολογιστής, έξυπνο κινητό τηλέφωνο ή εάν πρέπει να υπάρχουν, τότε να κλείνονται πριν την καθορισμένη ώρα για ύπνο. Το δωμάτιο του έφηβου πρέπει να είναι ήσυχο, να μη γίνονται θόρυβοι από άλλα μέρη στο σπίτι και ο φωτισμός να κλείνει ή να είναι πολύ χαμηλός εάν απαιτείται έτσι ώστε οι συνθήκες να ευνοούν ένα καλό  ύπνο.

Επίσης τη νύκτα να αποφεύγονται διεγερτικά ροφήματα ή ποτά που περιέχουν καφεΐνη. Ένα ποτήρι γάλα πριν το κρεβάτι, ένα χλιαρό ντους ή μπάνιο, όπως επίσης και το διάβασμα ενός ευχάριστου βιβλίου είναι δραστηριότητες πριν το κρεβάτι που ευνοούν τον ύπνο.

Η αυτοπειθαρχία και η συνεργασία όλων στο σπίτι για την εφαρμογή ενός συμφωνημένου προγράμματος δράσης, μπορεί να βοηθά τα μέγιστα τους έφηβους να αντιμετωπίσουν το σοβαρό πρόβλημα της στέρησης ύπνου που είναι πηγή πολλών δυσάρεστων καταστάσεων.