Ο καφές διαμορφώνει τη βραχυπρόθεσμη μνήμη εργασίας. Η καφεΐνη δραστηριοποιεί τις λειτουργικές μονάδες του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή και τη μνήμη εργασίας.

Με τον τρόπο αυτό, η καφεΐνη βελτιώνει τη μνήμη και μειώνει το χρόνο αντίδρασης των ανθρώπων.

Τα σημαντικά αυτά συμπεράσματα προέκυψαν από έρευνα, που για πρώτη φορά τεκμηρίωσε τη βοηθητική δράση της καφεΐνης για τη μνήμη και προσοχή.

Ερευνητές από την Αυστρία, εξέτασαν σε 15 υγιείς εθελοντές τις επιδράσεις της καφεΐνης στον εγκέφαλο χρησιμοποιώντας τη λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) και ειδικά τεστ που αξιολογούν τη βραχύβια μνήμη ή μνήμη εργασίας. 

Η βραχύβια μνήμη σε αντίθεση με τη μακρόχρονη μνήμη είναι το τμήμα της ανθρώπινης μνήμης που έχει την ιδιότητα να συγκρατεί το περιεχόμενο της μόνο για μερικά δευτερόλεπτα. Ένα παράδειγμα βραχύβιας μνήμης είναι όταν κοιτάτε ένα αριθμό τηλεφώνου στον τηλεφωνικό κατάλογο και το θυμάστε μέχρι που να το σχηματίσετε στο τηλέφωνο.

Η λειτουργική μαγνητική τομογραφία είναι εξέταση προηγμένης τεχνολογίας, που είναι σε θέση να απεικονίζει με ακρίβεια τις περιοχές του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται αναλογα με τις λειτουργίες που πραγματοποιούνται.

Οι εθελοντές στην εν λόγω έρευνα υποβλήθηκαν σε ειδικά τεστ που αξιολογούν τη βραχύβια μνήμη. Τα τεστ έγιναν αρχικά σε όλους τους εθελοντές μετά που τους δόθηκε να πιουν 100 mg καφεΐνης διαλυμένα σε νερό. Η ποσότητα αυτή της καφεΐνης αντιστοιχεί με 2 φλιτζάνια καφέ.

Σε δεύτερη φάση της έρευνας ο κάθε εθελοντής υποβλήθηκε στα ίδια τεστ αλλά αυτή τη φορά χωρίς καφεΐνη. Δόθηκε απλά νερό ως πλασέμπο.

Οι εθελοντές και αυτοί που αξιολογούσαν το χρόνο αντίδρασης και την ποιότητα της μνήμης τους, δεν γνώριζαν ποιό από τα δύο, νερό ή καφεΐνη, είχε δοθεί πριν από το τεστ. Με τον τρόπο αυτό διασφαλιζόταν η αντικειμενικότητα της αξιολόγησης της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά.

Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι όταν οι εθελοντές λάμβαναν καφεΐνη, απαντούσαν στα τεστ καλύτερα και ταχύτερα.

Ταυτόχρονα, στη λειτουργική μαγνητική τομογραφία, φαινόταν ότι όταν οι εθελοντές λάμβαναν την καφεΐνη, οι λειτουργικές μονάδες του εγκεφάλου που ελέγχουν τη μνήμη και την προσοχή, δραστηριοποιούνταν πολύ πιο έντονα σε σύγκριση με την κατάσταση χωρίς καφεΐνη.

Πρέπει να τονίσουμε ότι ενώ η έρευνα αυτή μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τη βραχύβια μνήμη, δεν μας πληροφορεί για τις επιδράσεις της καφεΐνης στις υπόλοιπες πνευματικές λειτουργίες και στη μακρόβια μνήμη. Είναι γεγονός ότι για το ζήτημα αυτά δεν διαθέτουμε σήμερα ικανοποιητικά στοιχεία.

Χρειάζεται λοιπόν προσοχή στην κατανάλωση του καφέ. Η υπερβολική κατανάλωση, με λήψη άνω των 250 mg καφεΐνης ή ακόμη και σε χαμηλότερα επίπεδα, μπορεί να συνοδεύεται από σοβαρές παρενέργειες.

Η καφεΐνη είναι σήμερα η διεγερτική ουσία που χρησιμοποιείται το περισσότερο. Υπάρχει κυρίως στον καφέ, το τσάι, τα αναψυκτικά και τη σοκολάτα.

Η μέση κατανάλωση καφεΐνης ανά άτομο σε παγκόσμιο επίπεδο ανέρχεται στα 76 mg που ισοδυναμεί με 1,5 φλιτζάνια καφέ. Σε χώρες που οι άνθρωποι είναι γνωστό ότι εργάζονται πολύ, ο μέσος όρος κατανάλωσης καφεΐνης ανά άτομο ανέρχεται στα 238 mg που αντιστοιχεί σε 4,5 φλιτζάνια καφέ.