Το φούσκωμα ή πρήξιμο των ποδιών και των αστραγάλων είναι ένα πολύ συχνό πρόβλημα. Με την αύξηση της ηλικίας το πρόβλημα γίνεται συχνότερο.

Η συλλογή υγρών περιφερικά στις κνήμες, στους αστραγάλους και στα πόδια δημιουργεί οίδημα. Είναι το οίδημα αυτό που δίνει την εντύπωση του φουσκώματος ή του πρηξίματος.

Το φούσκωμα στα πόδια μπορεί να είναι μόνο στη μια μεριά ή να επηρεάζει και τα δύο κάτω μέλη. Συνήθως το πρήξιμο εντοπίζεται στα πόδια και στους αστράγαλους. Κάποτε όμως μπορεί να ανέρχεται στις κνήμες,  στα γόνατα και ψηλότερα έως τους μηρούς.

Η ύπαρξη οιδήματος στα κάτω μέλη απαιτεί μια προσεκτική κλινική εξέταση αφού πρώτα ληφθεί ένα λεπτομερές ιστορικό του προβλήματος και γενικότερα της κατάστασης του ασθενούς.

Εάν το ιστορικό και η κλινική εξέταση του ασθενούς δεν αρκούν για να γίνει η διάγνωση και να βρεθεί η αιτία πρόκλησης του προβλήματος, υπάρχουν συμπληρωματικές εξετάσεις που βοηθούν αποτελεσματικά για το σκοπό αυτό.

Κλινική εξέταση

Στην κλινική εξέταση είναι σημαντικό να διευκρινισθεί κατά πόσο το φούσκωμα των ποδιών υπάρχει στο ένα μόνο κάτω μέλος (μηρός, γόνατο, κνήμη, αστράγαλος, πόδι) ή εάν υπάρχει και στα δύο κάτω μέλη. Όταν το φούσκωμα παρατηρείται και στα δύο κάτω μέλη, συχνά η αιτία είναι γενική χωρίς αυτό να είναι απόλυτο.

Για παράδειγμα η καρδιακή ή η νεφρική ανεπάρκεια είναι γενικές αιτίες και δυνατόν να προκαλούν αμφοτερόπλευρο οίδημα, δηλαδή πρήξιμο και στους δύο αστραγάλους και πόδια. Όταν είναι μόνο στο ένα κάτω μέλος, η αιτία συχνά έχει σχέση με τραυματισμό, μολύνσεις, παθήσεις των φλεβών ή των λεμφατικών αγγείων.

Στην εξέταση πρέπει να διευκρινιστεί εάν ο ασθενής έχει και αλλού στο σώμα του οιδήματα όπως για παράδειγμα  στην περιοχή των ματιών που εκδηλώνονται σε περιπτώσεις νεφρικής ανεπάρκειας. Η ύπαρξη διάρροιας ή άλλης διαταραχής του πεπτικού σωλήνα μπορεί να οδηγεί σε απώλεια πρωτεϊνών που με τη σειρά της είναι αιτία πρόκλησης οιδημάτων.

Τα οιδήματα στα κάτω μέλη μαζί με δυσκολίες της αναπνοής, όπως δύσπνοια μπορεί να σχετίζονται με καρδιακή ανεπάρκεια. Το πρήξιμο της κοιλιάς λόγω μάζας ή η εγκυμοσύνη δημιουργούν φούσκωμα στα πόδια.

Το οδυνηρό, φλεγμονώδες πρήξιμο του ενός κάτω μέλους, ιδιαίτερα στο πίσω μέρος της κνήμης σχετίζεται με βαθιά φλεβική θρόμβωση. Μπορεί όμως να σχετίζεται με άλλες αιτίες φλεγμονής όπως η μόλυνση των μαλακών μορίων της περιοχής ή με οστεομυελίτιδα που συνοδεύονται επίσης και από πυρετό με δυνατό πόνο.

Τα φλεβικά προβλήματα στα κάτω μέλη εκτός από το φούσκωμα δημιουργούν και αύξηση ή ανωμαλίες του χρωματισμού του δέρματος της περιοχής. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί εάν το φούσκωμα στα πόδια του ασθενούς σχετίζονται με παρατεταμένη ακινησία και με την καθιστική θέση διότι αυτές μπορεί να προκαλούν το πρόβλημα.

Στην εξέταση ο γιατρός θα πρέπει να πληροφορηθεί εάν ο ασθενής:

1. Παρουσιάζει δύσπνοια όταν δεν κάνει τίποτα ή όταν κάνει κάποια σωματική προσπάθεια
2. Έχει πόνο ή αίσθηση μεγάλου βάρους στο στήθος
3. Έχει κανονική διούρηση ή όχι, δηλαδή εάν η ποσότητα των ούρων που κάνει είναι κανονική ή μειωμένη
4. Παρουσιάζει πόνο στην περιοχή του πρηξίματος με κοκκίνισμα και αύξηση της θερμότητας τοπικά
5. Έχει πυρετό ή όχι.

Γενικά βλέπουμε ότι η εξέταση του ασθενούς μπορεί να βοηθά στην αναγνώριση της γενεσιουργού αιτίας.

Οι αιτίες που προκαλούν οίδημα, φούσκωμα ή πρήξιμο στα κάτω μέλη

Οι αιτίες που ευθύνονται για φούσκωμα στα πόδια είναι πολλές. Συχνά το φούσκωμα των ποδιών είναι παροδικό και έχει σχέση με την παρατεταμένη ορθοστασία, τα μακράς διάρκειας αεροπορικά ή άλλης μορφής ταξίδια και την αυξημένη ηλικία. Σε μερικές γυναίκες η περίοδος είναι αιτία φουσκώματος στα πόδια.    

Το φούσκωμα μπορεί να παρουσιάστηκε ξαφνικά ή να είναι χρόνιο. Η ξαφνική εκδήλωση οιδήματος εντοπισμένου στα κάτω μέλη δυνατόν να σχετίζεται με:

1. Τραύμα
2. Βαθιά φλεβική θρόμβωση
3. Μόλυνση των μαλακών μορίων
4. Αλλεργία
5. Αρθρίτιδα.

Τα χρόνια εντοπισμένα οιδήματα μπορούν να προκληθούν από:

1. Κιρσούς
2. Προβλήματα της φλεβικής κυκλοφορίας λόγω εγκυμοσύνης, όγκου στη λεκάνη, απόφραξη της κάτω κοίλης φλέβας ή πρόβλημα μετά από φλεβίτιδα
3. Λεμφοίδημα, δηλαδή πρόβλημα της κυκλοφορίας του λεμφατικού υγρού που παρατηρείται μετά από χειρουργική επέμβαση, κακοήθη όγκο, επαναλαμβανόμενη μόλυνση, υποπλασία των λεμφατικών αγγείων και λόγω μόλυνσης από παράσιτα όπως στη φιλαρίαση ή ελεφαντίαση (λεμφική φιλαρίαση) που είναι μόλυνση του λεμφικού συστήματος η οποία προκαλείται από παρασιτικούς σκώληκες 
4. Συγγενείς δυσγενεσίες των αγγείων των κάτω μελών όπως η αρτηριοφλεβικό συρίγγιο
5. Ανωμαλίες λόγω χρόνιας στάσης εξαιτίας παράλυσης, απουσίας ικανοποιητικής κίνησης και παχυσαρκίας.

Οι γενικές αιτίες προκαλούν οιδήματα όχι μόνο στα κάτω μέλη αλλά και σε άλλα μέρη του σώματος:

1. Η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
2. Οι νόσοι που προκαλούν μείωση των πρωτεϊνών στο αίμα όπως η ηπατική ανεπάρκεια, το νεφρωτικό σύνδρομο, η υποσιτισμός, η εντεροπάθεια με απώλεια πρωτεϊνών
3. Η υπερφόρτωση του οργανισμού με υγρά
4. Η νεφρική ανεπάρκεια
5. Η αναιμία σοβαρής μορφής
6. Ο υποθυρεοειδισμός
7. Φάρμακα όπως οι ανταγωνιστές ασβεστίου, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ορμόνες (οιστρογόνα, τεστοστερόνη), τα κορτικοστεροειδή και μερικά αντικαταθλιπτικά 
8. Το κληρονομικό αγγειονευρωτικό οίδημα (αγγειοοίδημα).

Οι συμπληρωματικές εξετάσεις που βοηθούν για τη διάγνωση

Ο γιατρός μετά από το ιστορικό και τη λεπτομερή κλινική εξέταση πιθανόν να ζητήσει να γίνουν ορισμένες εξετάσεις που θα βοηθήσουν στην τοποθέτηση της διάγνωσης και να δείξουν την έκταση ή σοβαρότητα της κατάστασης.

Στις εξετάσεις αυτές περιλαμβάνονται η γενική αίματος, ο βιοχημικός έλεγχος με μελέτη της ηπατικής και νεφρικής λειτουργίας, μελέτη της πήξης του αίματος, η ακτινογραφία του θώρακα, το ηλεκτροκαρδιογράφημα, η ανάλυση των ούρων, η ακτινογραφία των άκρων εάν αυτό θεωρηθεί αναγκαίο, εξέταση με υπερήχους της περιοχής που πάσχει, εξέταση με ντόπλερ για να βρεθεί εάν υπάρχει φλέβα που είναι κλειστή.

Δεν χρειάζονται σε όλες τις περιπτώσεις να γίνονται κάποιες ή όλες αυτές οι εξετάσεις. Ανάλογα με τα ευρήματα του ο γιατρός θα ζητήσει λιγότερες ή ακόμη άλλες περισσότερο εξειδικευμένες εξετάσεις σύμφωνα με το τι υποπτεύεται ότι συμβαίνει.

Η θεραπεία

Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία πρόκλησης των οιδημάτων στα κάτω μέλη. Ορισμένα απλά μέτρα βοηθούν τους ασθενείς:

1. Ανύψωση των ποδιών του ασθενούς όταν αυτός ξαπλώνει
2. Τακτική σωματική άσκηση με έμφαση στα πόδια διότι αυτό βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και της λέμφου με αποτέλεσμα η επιστροφή προς την καρδία να είναι καλύτερη
3. Χρήση συμπιεστικών καλτσών
4. Διατροφή χαμηλή σε αλάτι που μειώνει την κατακράτηση ούρων.

Η πρόληψη

Οποιοδήποτε μέτρο βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και της λέμφου βοηθά στην πρόληψη του φουσκώματος των ποδιών. Σε αυτά μπορούμε να αναφέρουμε:

1. Αποφυγή της παρατεταμένης ορθοστασίας ή καθιστικής θέσης
2. Σε αεροπορικά ή άλλα ταξίδια μεγάλης διάρκειας, είναι καλό τακτικά να σηκώνεστε, να περπατάτε και να κάνετε μικρές ασκήσεις με τα πόδια και τα δάκτυλα
3. Εάν οδηγάτε για μεγάλες αποστάσεις, κάνετε τακτικά διαλείμματα για να κινείστε και να περπατάτε για λίγο 
4. Διατήρηση ιδανικού βάρους σώματος, ιδιαίτερα αποφυγή παχυσαρκίας
5. Αποφεύγετε τα πολύ στενά ρούχα
6. Προσέξτε τα παπούτσια που φοράτε, δεν πρέπει να καταπονούν τα πόδια και τις αρθρώσεις σας όπως το κάνουν για παράδειγμα τα ψηλοτάκουνα παπούτσια
7. Μην ξεχνάτε την τακτική σωματική άσκηση για βελτίωση του κυκλοφορικού σας συστήματος
8. Η διατροφή να μην περιέχει περισσότερο αλάτι από τις κανονικές ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού, δηλαδή περίπου 5 γραμμάρια ημερησίως ή ακόμη να είναι λιγότερο εάν ο γιατρός το συστήσει για λόγους καρδιακών ή νεφρικών παθήσεων.