Σημαντικός αριθμός καρκίνων, χαρακτηρίζονται από διαφορετικές αλλοιώσεις των γονιδίων που έχουν οι ασθενείς. Η διόρθωση των ανωμαλιών που επηρεάζουν τα γονίδια, θα μπορούσε να αποτελεί μια ριζική θεραπεία του καρκίνου.

Για τους λόγους αυτούς, εδώ και μερικές δεκαετίες, οι ερευνητές προσπαθούν να αναπτύξουν τη γονιδιακή θεραπεία κατά του καρκίνου. Πρόκειται για πολύ ελκυστική επιλογή, η οποία όμως αποδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολη.

Σήμερα η θεραπεία του καρκίνου βασίζεται κυρίως στη χημειοθεραπεία, στην ακτινοθεραπεία και στη χειρουργική. Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία επηρεάζουν όχι μόνο τα καρκινικά κύτταρα αλλά και άλλα υγιή κύτταρα, ιστούς και όργανα του ανθρώπινου σώματος. Το γεγονός αυτό, περιορίζει τις δυνατότητες των εν λόγω θεραπειών που συνοδεύονται από σοβαρές και συχνά επικίνδυνες παρενέργειες. 

Η γονιδιακή θεραπεία στοχεύει επιλεκτικά στο να επαναφέρει στο κανονικό τη λειτουργία των γονιδίων που εμπλέκονται. Φυσικά για να μπορέσει να γίνει αυτό, είναι υποχρεωτικό να αναγνωρισθεί με ακρίβεια το είδος της αλλοίωσης των γονιδίων που έχει συμβεί σε ένα συγκεκριμένο καρκίνο ή και στον ασθενή.

Η πρώτη πρόκληση είναι λοιπόν να ανιχνευθεί στον καρκινοπαθή ασθενή, το γονιδιακό πρόβλημα που παρουσιάζει το οποίο ευθύνεται για τη γένεση του καρκίνου του. Σήμερα χάρις στη μοριακή βιολογία, έχουν αναγνωρισθεί σημαντικός αριθμός γονιδιακών ανωμαλιών που προκαλούν διάφορες μορφές συμπαγών καρκίνων και λευχαιμιών. Εξάλλου σε πολλές περιπτώσεις, η θεραπεία προσαρμόζεται ανάλογα με το γονιδιακό χαρακτήρα του καρκίνου και του ασθενούς.

Η δεύτερη ακόμη σημαντικότερη δυσκολία, είναι ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει η θεραπευτική διόρθωση της ανωμαλίας των γονιδίων του ασθενούς. Για παράδειγμα η εισαγωγή στα κύτταρα ενός ασθενούς του γονιδίου που απουσιάζει, θα μπορούσε να επιδιορθώσει τη γενεσιουργό αιτία ενός καρκίνου που αναπτύσσεται λόγω απουσίας του συγκεκριμένου γονιδίου.

Η εισαγωγή γενετικού κώδικα με τη μορφή συγκεκριμένου γονιδίου στα κύτταρα ενός καρκινοπαθούς, δεν είναι εύκολη υπόθεση και εμπεριέχει πολλούς κινδύνους. Το ίδιο ισχύει και για την επιδιόρθωση του γενετικού κώδικα που είναι αλλοιωμένος.

Ποιες ανωμαλίες των γονιδίων είναι δυνατόν να υπάρχουν;

Ο γενετικός κώδικας DNA ευθύνεται για όλα όσα συμβαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Τα γονίδια είναι λειτουργικές μονάδες του DNA. Ευθύνονται για τη σύνθεση των πρωτεϊνών και ενζύμων και ρυθμίζουν όλα όσα συμβαίνουν στο σώμα.

Η απουσία ορισμένων γονιδίων, προκαλεί  καρκίνους. Πρόκειται για αναστολείς όγκων (αντι-ογκογονίδια) όπως για παράδειγμα το γονίδιο p53. Εάν το γονίδιο αυτό απουσιάζει ή είναι ανενεργό σε ένα ασθενή, οι πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο είναι πολλές.

Υπάρχουν διάφορες μορφές καρκίνων που σχετίζονται με απουσία ή αδρανοποίηση του γονίδιου p53. Επιπρόσθετα υπάρχει το οικογενειακό σύνδρομο Li-Fraumeni στο οποίο λόγω ανωμαλιών του εν λόγω γονιδίου, πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν ή παρουσιάζουν μορφές νεοπλασιών όπως καρκίνο των οστών (οστεοσάρκωμα), του εγκεφάλου, του μαστού και λευχαιμία.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η απουσία ενός γονιδίου ή η μετάλλαξη του (αλλοίωση του γενετικού κώδικα ενός συγκεκριμένου γονιδίου), είναι σε θέση να οδηγούν σε καρκίνο. Τα ογκογονίδια είναι γονίδια τα οποία όταν υπάρχουν ή δημιουργούνται λόγω αλλοιώσεων του γενετικού κώδικα, ευνοούν τη γένεση του καρκίνου. Τα αντι-ογκογονίδια ή γονίδια αναστολείς καρκίνου, όταν απουσιάζουν ή όταν δεν λειτουργούν ορθά σε ένα ασθενή, ευνοούν την ανάπτυξη καρκίνων.

Πώς μπορούν οι γιατροί να επέμβουν στα γονίδια;

Αφού λοιπόν αναγνωρισθεί μια συγκεκριμένη ανωμαλία σε ένα καρκινοπαθή ασθενή, το επόμενο ερώτημα, είναι ποια μορφή γονιδιακής θεραπείας θα μπορούσε να το βοηθήσει;

Θα τονίσουμε από την αρχή ότι η γονιδιακή θεραπεία του καρκίνου, βρίσκεται ακόμη σε πολύ αρχικά στάδια, σε καθαρά πειραματικό επίπεδο. Γίνονται προς το παρόν, μόνο πολύ περιορισμένες, θεραπευτικές, πειραματικές δοκιμές σε μικρούς αριθμούς ασθενών σε ερευνητικά κέντρα.

Η προσθήκη στα κύτταρα του γονιδίου που απουσιάζει, αποκαθιστά την ελλείπουσα λειτουργία και δυνατόν να σταματά την εξέλιξη ενός καρκίνου που δημιουργήθηκε λόγω αυτής ακριβώς της ανωμαλίας. Στο ίδιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να οδηγήσει η επιδιόρθωση του γενετικού κώδικα ενός μεταλλαγμένου γονιδίου (ογκογονίδιο). Υπάρχει επίσης η περίπτωση θεραπευτικής επέμβασης με στόχο την αδρανοποίηση του ογκογονιδίου.

Η γονιδιακή θεραπεία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και με άλλους τρόπους. Θα μπορούσε να αλλοιώσει το γενετικό κώδικα των καρκινικών κυττάρων με τρόπο τέτοιο που αυτά να εμφανίσουν κάποια χαρακτηριστικά που να τα καθιστούν ευάλωτα στο σύστημα άμυνας του οργανισμού. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν να μετατραπούν σε περισσότερο ευαίσθητα σε διάφορες μορφές θεραπείας όπως χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.

Μια άλλη πιθανή θεραπευτική εφαρμογή της γονιδιακής θεραπείας είναι η χρήση γενετικού κώδικα ο οποίος αφού εισαχθεί στον ασθενή θα είναι σε θέση να σταματά την ανάπτυξη των αιμοφόρων αγγείων του καρκίνου. Τα αγγεία αυτά, είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη και επέκταση του καρκίνου. Η αναστολή της δημιουργίας τους, περιορίζει τον καρκίνο καθιστώντας τον πιο εύκολο στη θεραπευτική αντιμετώπιση.

Με ποιο τρόπο θα εισαχθεί ο απαιτούμενος διορθωτικός γενετικός κώδικας στον ασθενή;

Η εισαγωγή του διορθωτικού γονιδίου στα κύτταρα του ασθενούς, είναι ιδιαίτερα δύσκολη και επικίνδυνη υπόθεση. Πρέπει η μεταφορά και τοποθέτηση του γενετικού κώδικα να γίνεται αποτελεσματικά, εκεί που πρέπει, χωρίς κίνδυνο για τον ασθενή.

Έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι μεταφορείς γονιδίων όπως για παράδειγμα ιοί. Οι ιοί μπορούν να εισάγουν γενετικό κώδικα στο DNA των κυττάρων. Μπορούν να διαφεύγουν από το σύστημα άμυνας του οργανισμού και να κατευθύνονται προς συγκεκριμένες ομάδες κυττάρων.

Είναι όμως απαραίτητο οι εν λόγω ιοί ή άλλοι παράγοντες που θα χρησιμοποιηθούν, να είναι ακίνδυνοι για τον άνθρωπο, να τοποθετούν τον απαιτούμενο κώδικα στο σωστό σημείο και ταυτόχρονα να μην προκαλούν αδρανοποίηση άλλων ζωτικών για τη ζωή γονιδίων.

Οι κίνδυνοι της γονιδιακής θεραπείας

Όπως έχουμε δει ο χειρισμός του DNA, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη υπόθεση. Η επέμβαση σε αυτό, εμπεριέχει πολλούς κινδύνους εάν επηρεαστούν γονίδια που δεν έχουν σχέση με τον καρκίνο αλλά είναι σημαντικά για ζωτικές λειτουργίες του σώματος.

Ταυτόχρονα κανένας δεν γνωρίζει τι θα μπορεί να συμβεί εάν τροποποιηθούν καθοριστικές αλληλουχίες των βάσεων του DNA. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, πως θα συμπεριφέρονται τα κύτταρα, είναι δυνατόν να απειληθεί η ζωή του ασθενούς, ποιες αλλοιώσεις μπορεί να υποστεί το ανθρώπινο σώμα;

Υπάρχει επίσης το ερώτημα εάν οι αλλοιώσεις του γενετικού κώδικα που θα προκληθούν στον καρκινοπαθή ασθενή, θα είναι δυνατόν να μεταφέρονται στα παιδιά του. Αυτό από μόνο του, αποτελεί ένα πολύ μεγαλο ιατρικό και ηθικό ζήτημα.

Μέχρι σήμερα, λίγες θεραπευτικές δοκιμές έχουν γίνει με γονιδιακή θεραπεία. Έχουν καταγραφεί περιορισμένες επιτυχίες αλλά καμία ουσιαστική πρόοδος όσο αφορά στην εξέλιξη των ασθενών. Παράλληλα είναι πολύ νωρίς για οποιασδήποτε μορφής συμπεράσματα ή συστάσεις.

Συνοπτικά βλέπουμε ότι η γονιδιακή θεραπεία, είναι θεωρητικά μια πολύ ελκυστική μέθοδος, ριζικής και επιλεκτικής αντιμετώπισης του καρκίνου. Ωστόσο βρισκόμαστε ακόμη σε πολύ αρχικά στάδια, με πολλές προκλήσεις, κινδύνους και αναπάντητα ερωτήματα.