Ο καρκίνος από τι προκαλείται; Οι παράγοντες που έχουν συσχετισθεί με την αιτιολογία και την ανάπτυξη του καρκίνου είναι πολλοί.

Οι έρευνες για την αιτιολογία του καρκίνου κινούνται προς πολλές κατευθύνσεις. Δυστυχώς για τις περισσότερες περιπτώσεις οι αιτίες πρόκλησης καρκίνου παραμένουν αδιευκρίνιστες.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιοι είναι οι παράγοντες. Η αποφυγή τους οποτεδήποτε είναι δυνατό, συμβάλλει σε μια σημαντική μείωση του κινδύνου για τον καθένα μας να προσβληθεί από καρκίνο.

Οι κυριότεροι παράγοντες που έχουν αιτιολογικό ρόλο στη γένεση του καρκίνου είναι οι ακόλουθοι:

Ο σημαντικότερος παράγοντας αύξησης του κινδύνου προσβολής από καρκίνο είναι η γήρανση. Οι πλείστοι καρκίνοι εκδηλώνονται μετά την ηλικία των 65 ετών.

Ο καρκίνος είναι κυρίως ασθένεια των ηλικιωμένων. Ωστόσο μπορεί να προσβληθούν από τη νόσο άτομα οποιασδήποτε ηλικίας.

Ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους παρατηρείται σημαντική αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου στην εποχή μας είναι διότι οι άνθρωποι ζουν πλέον περισσότερο. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης συνοδεύεται αναπόφευκτα από αύξηση του αριθμού των περιστατικών καρκίνου κάθε χρόνο.

2. Διατροφή

Οι αποφάσεις που λαμβάνουμε όταν καθόμαστε στο τραπέζι για να φάμε, καθορίζουν ουσιαστικά τις πιθανότητές μας για να προσβληθούμε ή όχι από καρκίνο.

Το τι τρώμε, το περιεχόμενό τους και ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται ή μαγειρεύονται παίζουν σημαντικό ρόλο.

Το κρέας το οποίο ψήνεται στη σχάρα ή στα κάρβουνα εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους για καρκίνο παρά το κρέας που γίνεται ψητό στο φούρνο ή βραστό.

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να περιέχουν χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και συντήρησή τους όπως οι νιτροσαμίνες που σχετίζονται με την πρόκληση ορισμένων καρκίνων όπως ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης.

Η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λίπη τα οποία είναι ζωικής προέλευσης, συσχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση καρκίνων όπως αυτόν του παχέος εντέρου σε σύγκριση με τη διατροφή που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη.

Το αλκοόλ μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη καρκίνων της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα διότι προκαλεί άμεσες βλάβες σε κύτταρα των οργάνων αυτών. Επίσης έμμεσα λόγω του μεταβολισμού του, μπορεί να ευνοήσει καρκινογένεση των ιστών του ήπατος και του μαστού.

Ο κίνδυνος για καρκίνο μπορεί να αυξηθεί είτε διότι έχουμε κάποια πράγματα στη διατροφή μας είτε διότι κάποια άλλα απουσιάζουν από αυτή ή δεν υπάρχουν στο βαθμό που θα έπρεπε. Τα φυτοχημικά θρεπτικά συστατικά που περιέχονται μέσα στα φρούτα και στα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και άλλα τρόφιμα που προέρχονται από το φυτικό βασίλειο, μειώνουν τον κίνδυνό μας για καρκίνο.

3. Η παχυσαρκία

Οι παχύσαρκοι και οι υπέρβαροι κινδυνεύουν από τον καρκίνο πολύ περισσότερο από αυτούς που διατηρούν ένα κανονικό βάρος σώματος!

Ο συνδυασμός υπερβολικού βάρους σώματος και απουσίας σωματικής άσκησης αποτελούν ένα θανατηφόρο συνδυασμό.  Επιπλέον ας μην ξεχνούμε, ότι οι παχύσαρκοι ή οι υπέρβαροι δεν κινδυνεύουν μόνο από καρκίνο, αλλά και από καρδιακά ή εγκεφαλικά επεισόδια και διαβήτη.

Εάν είστε παχύσαρκος οι πιθανότητες σας να παρουσιάσετε 1 από τους ακόλουθους καρκίνους αυξάνεται κατά 25% - 33%:

α) Καρκίνο παχέος εντέρου
β) Καρκίνο προστάτη
γ) Καρκίνο της μήτρας, ενδομητρίου
δ) Καρκίνο του οισοφάγου
ε) Καρκίνο του νεφρού
ζ) Καρκίνο του μαστού, μετά από την εμμηνόπαυση. 

4. Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες ευθύνονται για την πρόκληση καρκίνου.

Ο αμίαντος που χρησιμοποιήθηκε ευρέως για σκοπούς απομόνωσης στις περασμένες δεκαετίες, έχει συσχετισθεί με τουλάχιστο με δύο είδη καρκίνων του πνεύμονα. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι η έκθεση στον αμίαντο όταν συνοδεύεται και από κάπνισμα τότε οι πιθανότητες καρκίνου αυξάνονται κατά 90 φορές.

Οι αρωματικές αμίνες που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, είναι αιτία καρκίνου της ουροδόχου κύστης.

Το βενζένιο που χρησιμοποιείται σε βερνίκια και γόμες, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για λευχαιμία.

5. Το οικογενειακό ιστορικό και η κληρονομικότητα

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που απασχολεί τους γιατρούς είναι γιατί ορισμένοι καρκίνοι έχουν τάση να εμφανίζονται περισσότερο μέσα σε ορισμένες οικογένειες. Οι στενοί συγγενείς κάποιου, που εκδήλωσε ορισμένους τύπους καρκίνου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν οι ίδιοι από εκείνο τον καρκίνο ή από άλλους.

Στις οικογενειακές καταστάσεις που υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υπάρχει ένα γενετικό υπόβαθρο. Παράλληλα όμως πρέπει να ληφθεί υπ' όψη το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να υποβάλλονται στους ίδιους καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης, του προστάτη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να κάνουν τα ανιχνευτικά τεστ που τους συστήνει για κάθε περίπτωση ο γιατρός τους.

Είναι σημαντικό να γίνεται διαφοροποίηση των περιπτώσεων καρκίνου, που έχουν σχέση με κληρονομικότητα και των περιπτώσεων με οικογενειακή προδιάθεση.

Η κληρονομικότητα αναφέρεται σε περίπου 5% των περιπτώσεων καρκίνου. Στις περιπτώσεις οικογενειακής προδιάθεσης, ενώ υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου σε μια οικογένεια, δεν υπάρχει μια από τις γνωστές κληρονομικές ανωμαλίες, που τα προκαλεί.

6. Κάπνισμα

Το κάπνισμα θεωρείται ότι παίζει ρόλο σε περίπου 25%-35% των θανάτων λόγω καρκίνου. Ευθύνεται για το 90% των θανάτων λόγω καρκίνου του πνεύμονα.

Υπάρχουν πολλοί άλλοι καρκίνοι που προκαλούνται από το κάπνισμα: Καρκίνος στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι 50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή ήσαν καπνιστές.

7. Αλκοόλ

Η κατανάλωση αλκοόλ σε μικρές ποσότητες δεν είναι βλαβερή για την υγεία. Η υπερβολική κατανάλωση και κατάχρηση όμως έχουν συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο της στοματικής κοιλότητας, του οισοφάγου, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του μαστού και του ήπατος.

Η βλαβερή επίδραση του αλκοόλ αυξάνεται σημαντικά όταν υπάρχει ταυτόχρονα και κάπνισμα. Η συνέργεια αλκοόλ και καπνίσματος αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου.

Σε περίπτωση που αρέσει σε κάποιον να πίνει τότε είναι σημαντικό να πίνει μικρές έως μέτριες ποσότητες. Στους άνδρες αυτό σημαίνει 1 έως 2  ποτά την ημέρα ενώ για τις γυναίκες μέχρι 1 ποτό την ημέρα.

8. Μολύνσεις από ιούς και άλλους μικροβιακούς παράγοντες

Ένας σημαντικός αριθμός μικροβιακών παραγόντων έχουν αιτιολογική σχέση με ορισμένους τύπους καρκίνων. Οι παράγοντες αυτοί ανήκουν στις οικογένειες των ιών, των βακτηριδίων, των παρασίτων.

Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι η αιτία για τους περισσότερους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας. Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στο συκώτι. Ο ιός HIV που προκαλεί το AIDS ευνοεί την ανάπτυξη λεμφωμάτων και σαρκωμάτων.

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που είναι βακτηρίδιο που προκαλεί έλκος στο πεπτικό σύστημα έχει συσχετισθεί με τον καρκίνο του στομαχιού.

Απλά προληπτικά μέτρα όπως ο εμβολιασμός εναντίον της ηπατίτιδας Β και η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή (πρόληψη μετάδοσης του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και του ιού του AIDS), μπορούν να μας προστατέψουν από επικίνδυνους καρκίνους.

Συνοπτικά οι πιο γνωστοί μολυσματικοί παράγοντες, ιοί ή βακτήρια, που σχετίζονται με πρόκληση καρκίνου είναι:

α) Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού: Προκαλεί έλκος στο στομάχι, αλλά και καρκίνο στο στομάχι.
β) Ο ιός HPV:  Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων προκαλεί καρκίνο τραχήλου μήτρας!
γ) Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C (καρκίνος ήπατος)
δ) Ο ιός EBV (λέμφωμα)
ε) Ο ιός HHV8 (σάρκωμα Kaposi)
ζ) Ο ιός HIV του AIDS (λέμφωμα και σάρκωμα Kaposi) και
η) Ο ιός HTLV-1 (λευχαιμία, λέμφωμα).

9. Η καθιστική ζωή

Έχει υπολογιστεί ότι το 32% των καρκίνων του παχέος εντέρου μπορεί να έχει σχέση με την καθιστική ζωή. Οι επιδημιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα που εξασκούνται τακτικά έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου και του μαστού.

Μια από τις πιθανές εξηγήσεις της προληπτικής δράσης της σωματικής εξάσκησης εναντίον του καρκίνου του εντέρου είναι το γεγονός ότι η εξάσκηση και η γυμναστική αυξάνουν τον περισταλτισμό του εντέρου.

Ο περισταλτισμός προωθεί γρηγορότερα το περιεχόμενο του εντέρου και των κοπράνων προς τα έξω. Έτσι μειώνεται ο χρόνος επαφής των κυττάρων του παχέος εντέρου με τις καρκινογόνες ουσίες που πιθανόν να περιέχονται μέσα στο εντερικό περιεχόμενο.

10. Έκθεση στον ήλιο και ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι υπεύθυνη για σχεδόν όλες τις περιπτώσεις των βασικοκυτταρικών και ακανθοκυτταρικών  καρκίνων του δέρματος. Επίσης η ίδια ακτινοβολία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα κακοήθη μελανώματα.

Η αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, οι αντιηλιακές κρέμες με παράγοντα προστασίας μεγαλύτερο από 15, τα προστατευτικά ρούχα και καπέλα, η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος με λάμπες, τα ματογυάλια που φιλτράρουν τις υπεριώδεις ακτίνες, αποτελούν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης εναντίον των καρκίνων του δέρματος.

Η ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, μικρού μήκους κύματος και ψηλής συχνότητας, μεταφέρει μεγάλη ενέργεια, που είναι σε θέση να προκαλεί βλάβες στο DNA, οι οποίες οδηγούν σε καρκίνο. Η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία.

Οι πηγές της επικίνδυνης ιονίζουσας ακτινοβολίας και παραδείγματα, που δείχνουν τον θανάσιμο κίνδυνο που διατρέχουν οι άνθρωποι, λόγω ραδιενέργειας περιλαμβάνουν:  

α) Ραδόνιο (πετρώματα, γρανίτες)
β) Ακτίνες Χ (ακτινογραφίες, αξονικός τομογράφος)
γ) Κοσμική ακτινοβολία (πιλότοι, αεροσυνοδοί)
δ) Ραδιενεργά απόβλητα
ε) Ατυχήματα σε πυρηνικούς αντιδραστήρες (Τσερνομπίλ)
ζ) Ατομικές βόμβες (Χιροσίμα, Ναγκασάκι)
η) Ακτινοθεραπεία
θ) Υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου.

11. Οι ορμόνες

Η θεραπεία με ορμόνες (οιστρογόνα μόνο ή σε συνδυασμό με προγεστερόνη) σε γυναίκες στην εμμηνόπαυση αυξάνουν τον κίνδυνο πρόκλησης σοβαρών προβλημάτων, όπως καρκίνο μαστού, καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο και θρόμβωση.

12. Χημικές και άλλες καρκινογόνες ουσίες

Μεταξύ των ουσιών, που δυνατόν να προκαλούν καρκίνο συγκαταλέγονται:

α) Βενζένιο
β) Αμίαντος
γ) Βενζιδίνη
δ) Κάδμιο
ε) Νίκελ
ζ) Βινυλοχλωρίδιο.