Ο καρκίνος χαρακτηρίζεται από ένα ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρων.

Τα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούουν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμού.

Σε ένα υγιή άνθρωπο, καθημερινά, εκατομμύρια κύτταρα διαιρούνται, πολλαπλασιάζονται και πεθαίνουν με το μηχανισμό της απόπτωσης. Νέα κύτταρα αντικαθιστούν αυτά που υφίστανται βλάβες και πεθαίνουν. Ο ασταμάτητος αυτός φυσιολογικός μηχανισμός επιτρέπει την επιδιόρθωση και την αναζωογόνηση των ιστών και των οργάνων του σώματος.

Η πολύπλοκη, συνεχής λειτουργία του πολλαπλασιασμού και αντικατάστασης των κυττάρων, ελέγχεται πολύ αυστηρά από το γενετικό κώδικα του DNA που περιέχεται στον πυρήνα των κυττάρων.

Δυστυχώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ζημιά στο DNA. Το κάπνισμα, οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου, η ιονίζουσα ακτινοβολία, νοσηρές ουσίες που μολύνουν το περιβάλλον και τον αέρα, ορισμένοι ιοί, επηρεάζοντας με άμεσο ή χρόνιο τρόπο το DNA, μπορούν να είναι οι αιτίες γένεσης του καρκίνου.

Σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να συμβούν τυχαία αλλαγές στο γενετικό κώδικα. Τέτοια λάθη μπορούν να συμβούν όταν για παράδειγμα τα κύτταρα διαιρούνται. Οι ανωμαλίες αυτές μπορούν να μεταφέρονται στα παιδιά και έτσι υπάρχουν περιπτώσεις κληρονομικών καρκίνων που ευτυχώς είναι λίγες.   

Σε μικρό αριθμό περιπτώσεων υπάρχουν κληρονομικές αιτίες του καρκίνου. Η γενεσιουργός ανωμαλία στο DNA, στους κληρονομικούς καρκίνους, μεταδίδεται από γενεά σε γενεά.

Κάποτε παρατηρείται μια οικογενειακή προδιάθεση για ορισμένους καρκίνους χωρίς όμως να αναγνωρίζεται μια συγκεκριμένη βλάβη στο DNA.

Οι ανωμαλίες του γενετικού κώδικα του DNA που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο μπορεί να είναι διαφόρων τύπων. Οι μεταλλάξεις, οι μεταθέσεις τμημάτων του DNA μεταξύ χρωμοσωμάτων, η απώλεια μέρους του DNA, η ύπαρξη ογκογονιδίων, η αδρανοποίηση ή απώλεια των καταστολέων των ογκογονιδίων είναι ανωμαλίες του γενετικού κώδικα που βρίσκονται στη γένεση του καρκίνου.

Τα ογκογονίδια είναι αλληλουχίες βάσεων στο DNA, που σχηματίζουν γονίδια που οδηγούν τα κύτταρα στο να διαιρούνται και να πολλαπλασιάζονται ανώμαλα. Υπάρχουν άλλα γονίδια, οι καταστολείς των ογκογονιδίων που μπορούν να καταστέλλουν τη δραστηριότητα ογκογονιδίων που τυχόν υπάρχουν.

Η απώλεια ή οι βλάβες που μπορούν να επηρεάζουν τη δράση των καταστολέων των ογκογονιδίων, είναι δυνατόν να επιτρέπουν την έναρξη της ανεξέλεγκτης δράσης των ογκογονιδίων που οδηγούν σε καρκίνο.

Οι περισσότεροι καρκίνοι, δημιουργούνται λόγω αδρανοποίησης, απώλειας ή διαταραχής λειτουργίας λόγω βλαβών, των καταστολέων των ογκογονιδίων, που επιτρέπουν στα ογκογονίδια να αναπτύξουν την καρκινογόνο δράση τους.

Τα ανώμαλα κύτταρα του καρκίνου, πολλαπλασιαζόμενα δημιουργούν κακοήθεις όγκους. Διηθούν, εισβάλλουν σε γειτονικούς ιστούς και όργανα και τα καταστρέφουν.

Πολλοί όγκοι παράγουν δραστικές χημικές ουσίες και ορμόνες που απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος. Τα παράγωγα αυτά προκαλούν ανωμαλίες στη λειτουργία του οργανισμού.

Προκαλούν ειδικά σύνδρομα που διαφέρουν ανάλογα με το είδος του καρκίνου και τις ουσίες που παράγει. Τα σημεία και συμπτώματα που μπορούν να προκληθούν περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων πυρετό, ανορεξία, φαγούρα, διάρροια, νυκτερινούς ιδρώτες, απώλεια βάρους, εξάνθημα και άλλα.

Τα καρκινικά κύτταρα που δημιουργούν όγκους, οργανώνουν παράλληλα και δίκτυα τροφοδότησης τους από αιμοφόρα αγγεία που τους παρέχουν όλα τα αναγκαία θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο για να επιβιώνουν. Μερικές νέες θεραπευτικές προσπάθειες κατά των καρκίνων, έχουν στόχο την καταστολή δημιουργίας δικτύων αιμοφόρων αγγείων, με τρόπο τέτοιο που τα καρκινικά κύτταρα στερούμενα θρεπτικών ουσιών, να καταστρέφονται.

Η ανάπτυξη του καρκίνου, λόγω της άντλησης σημαντικών θρεπτικών πόρων από τον υπόλοιπο οργανισμό, προκαλεί απώλεια βάρους και τελικά καχεξία στον ασθενή.

Σε πολλές περιπτώσεις, καρκινικά κύτταρα αποσπώνται από τον πρωτογενή όγκο και μεταφέρονται σε άλλα μέρη του σώματος. Δημιουργούν νέες αποικίες σε ιστούς ή σε όργανα που αποκαλούνται μεταστάσεις. Οι νέες αυτές αποικίες του καρκίνου συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο όπως ο πρωτογενής όγκος.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστήμη έχει καταφέρει να κατανοήσει πολλά σχετικά με τη γένεση, την εξέλιξη και τη συμπεριφορά πολλών ειδών καρκίνου. Είναι γεγονός ότι προκύπτει το συμπέρασμα ότι η πλειοψηφία των καρκίνων μπορούν να προληφθούν.

Η αποφυγή των γνωστών και αποδεδειγμένων ενόχων πρόκλησης καρκίνου, μπορεί να προστατεύει αν και όχι απόλυτα, σε ένα μεγάλο βαθμό από την επικίνδυνη για τη ζωή ασθένεια.

Είναι για παράδειγμα αναμφισβήτητο ότι αποφεύγοντας το κάπνισμα, μειώνεται δραστικά ο κίνδυνος όχι μόνο για καρκίνο του πνεύμονα αλλά και για καρκίνο του στόματος, του λάρυγγα, της ουροδόχου κύστης και του παγκρέατος.

Εκτός από τη σημασία που έχουν για την πρόληψη οι ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών, έχουν παράλληλα δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις για καλύτερη ανίχνευση, έγκαιρη διάγνωση και αποτελεσματικότερη θεραπεία. Οι τεχνικές γενετικής πλέον ταξινόμησης των καρκίνων, επιτρέπουν ήδη σε αριθμό περιπτώσεων τη στοχευμένη αντιμετώπιση της νόσου. 

Προβάλλει επιπρόσθετα η εποχή της ειδικής αντιμετώπισης των παθολογικών γονιδίων, γεγονός που θα καταστήσει πιο καλή και ανεκτή τη θεραπεία, με λιγότερες τοξικές επιπλοκές, με αύξηση της επιβίωσης και ποσοστών ίασης των καρκινοπαθών ασθενών.