Οι εγκεφαλικοί όγκοι δημιουργούνται από ανώμαλο και αναρχικό πολλαπλασιασμό κυττάρων στον εγκέφαλο.

Για την περιγραφή των όγκων στο εγκέφαλο συχνά χρησιμοποιούνται οι όροι καλοήθεις και κακοήθεις. Ωστόσο οι διαφορές μεταξύ των δύο αυτών κατηγοριών δεν είναι πάντοτε σαφείς.

Καλοήθεις και κακοήθεις όγκοι και η μορφολογία των κυττάρων τους στο μικροσκόπιο

Ο όρος καλοήθης ή κακοήθης σχετίζεται με το πόσο ανώμαλα φαίνονται στο μικροσκόπιο τα κύτταρα που αποτελούν ένα όγκο. Οι όγκοι που αποτελούνται από κύτταρα που μοιάζουν με τα κανονικά αλλά δεν είναι εντελώς φυσιολογικά ονομάζονται καλοήθεις. Οι όγκοι που αποτελούνται από πολύ ανώμαλα κύτταρα αποκαλούνται κακοήθεις.

Ωστόσο δεν είναι πάντα εύκολο να γίνεται η κατηγοριοποίηση ενός όγκου, ως καλοήθης ή κακοήθης με βάση μόνο τα ιστολογικά κριτήρια που το χαρακτηρίζουν, δηλαδή το πώς φαίνεται στο μικροσκόπιο. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, που παίζουν ρόλο στο πώς ένας όγκος θα εξελιχθεί.

Ο καλοήθης όγκος και η θέση στην οποία έχει αναπτυχθεί

Οι καλοήθεις όγκοι αποτελούνται από κύτταρα τα οποία πολλαπλασιάζονται και αναπτύσσονται με πολύ αργούς ρυθμούς. Συνήθως έχουν σαφή όρια και σπάνια εξαπλώνονται είτε τοπικά, στην περιοχή όπου αρχικά δημιουργήθηκαν είτε κάνοντας μεταστάσεις, αλλού στον οργανισμό του ασθενούς.

Στο μικροσκόπιο τα κύτταρα του καλοήθους όγκου έχουν σχεδόν μια φυσιολογική μορφολογία. Όμως παρά το γεγονός αυτό, ένας καλοήθης όγκος είναι δυνατόν να έχει δημιουργηθεί σε μια εξαιρετικά σημαντική για τη ζωή δομή.

Λόγω της τοποθεσίας του στον εγκέφαλο, ένας καλοήθης όγκος είναι δυνατόν να απειλεί τη ζωή του ασθενούς. 

Η βιολογική συμπεριφορά και εξέλιξη του κακοήθη εγκεφαλικού όγκου

Ο κακοήθης εγκεφαλικό όγκος είναι δυνατόν να διηθεί και ν' αποδιοργανώνει ζωτικές δομές του κεντρικού νευρικού συστήματος και να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς. Τα κύτταρα, που τον αποτελούν πολλαπλασιάζονται με ταχύτερο ρυθμό απ' ότι τα κύτταρα του καλοήθους όγκου.

Οι κακοήθεις όγκοι του εγκεφάλου αποκαλούνται και εγκεφαλικοί καρκίνοι. Όμως δε συμπεριφέρονται σε πολλές περιπτώσεις όπως οι συνήθεις καρκίνοι, διότι δε δημιουργούν μεταστάσεις σε άλλα όργανα. Οι πρωτογενείς όγκοι του εγκεφάλου εξαπλώνονται κυρίως στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό (κεντρικό νευρικό σύστημα).

Για τους λόγους αυτούς στην ορολογία των όγκων στον εγκέφαλο χρησιμοποιούνται συχνότερα οι όροι καλοήθεις ή κακοήθεις παρά ο όρος καρκίνος εγκεφάλου.

Όγκοι που ιστολογικά, δηλαδή στο μικροσκόπιο είναι περισσότερο καλοήθεις μπορεί να θεωρηθούν κακοήθεις εξαιτίας του εντοπισμού τους στον εγκέφαλο, που τους κάνει έτσι απειλητικούς για ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως η αναπνοή ή ο ρυθμός της καρδίας.

Υπάρχουν μερικοί τύποι κακοήθων εγκεφαλικών όγκων, που έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν νέες εστίες στον εγκέφαλο, στη σπονδυλική στήλη και στο νωτιαίο μυελό. Συνήθως δεν έχουν σαφή όρια διότι σχηματίζουν προεκτάσεις σε γειτονικούς τους ιστούς.

Έχουν επίσης τη δυνατότητα να απελευθερώνουν κακοήθη κύτταρα στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Το υγρό αυτό, που κυκλοφορεί σ' ολόκληρο το κεντρικό νευρικό σύστημα μπορεί να μεταφέρει τα κακοήθη κύτταρα σε άλλες δομές του συστήματος.

Οι πρωτογενείς όγκοι του εγκεφάλου και οι μεταστάσεις άλλων καρκίνων στο κεντρικό νευρικό σύστημα

Οι κακοήθεις όγκοι και καρκίνοι, που εκδηλώνονται στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό μπορεί να είναι πρωτογενείς ή μεταστάσεις.

Οι πρωτογενείς όγκοι είναι ανώμαλοι, αναρχικοί πολλαπλασιασμοί από κύτταρα του νευρικού συστήματος. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όγκοι, όπως τα γλοιώματα, το αστροκύτωμα, το επενδύμωμα, το μυελοβλάστωμα, το μηνιγγίωμα και άλλοι.

Στον εγκέφαλο όμως μπορούν να αναπτυχθούν μεταστάσεις, από καρκίνους που εκδηλώθηκαν αλλού στον οργανισμό. Μεταξύ των καρκίνων που είναι σε θέση να στέλνουν μεταστάσεις στον εγκέφαλο περιλαμβάνονται ο καρκίνος του πνεύμονα, των μαστών, το μελάνωμα και άλλοι.