Ο καρκίνος δεν είναι μια ασθένεια. Πρόκειται για μια πολυάριθμη ετερογενή ομάδα ασθενειών.

Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ο ανεξέλεγκτος νεοπλασματικός πολλαπλασιασμός παθολογικών κυττάρων. Τα καρκινικά αυτά κύτταρα μπορούν να δημιουργούν νέους ιστούς που οργανώνονται ως όγκοι ή μάζες τοπικά, στο όργανο ή την περιοχή που αναπτύχθηκαν. Παράλληλα είναι σε θέση να δημιουργούν νέες οργανωμένες αποικίες κυττάρων σε άλλα σημεία του σώματος, με όγκους, που ονομάζονται μεταστάσεις.

Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του καρκίνου ορίσθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η 4^η Φεβρουαρίου κάθε χρόνο. Ποια η πρόοδος και οι ποιες οι προκλήσεις με τον καρκίνο παγκοσμίως σήμερα 4 Φεβρουαρίου 2023;

*Συγγραφέας άρθρου: Καθηγητής Λοΐζος Γ. Λοΐζου

Ο καρκίνος είναι συχνή νόσος. Παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Εκτιμάται ότι ένας άνθρωπος σε κάθε δύο, νωρίτερα ή αργότερα στη ζωή του, θα προσβληθεί από κάποια μορφή καρκίνου.

Να σημειωθεί ότι ο καρκίνος είναι κυρίως ασθένεια των ηλικιωμένων. Τα περισσότερα περιστατικά καρκίνου εκδηλώνονται μετά την ηλικία των 60 ετών. Μόνο το 1% έως 2% των κρουσμάτων ετησίως εκδηλώνονται σε παιδιά και έφηβους, δηλαδή στην ηλικιακή ομάδα των 0-19 ετών.

Οι παράγοντες πρόκλησης καρκίνου αυξάνονται. Στους κυριότερους γενεσιουργούς παράγοντες περιλαμβάνονται η αύξηση της ηλικίας, η διατροφή, η παχυσαρκία, το κάπνισμα, το αλκοόλ, οι γονιδιακοί κληρονομικοί παράγοντες, οι μολύνσεις, η ηλιακή και άλλη ιονίζουσα ακτινοβολία, η απουσία σωματικής άσκησης, η καθιστική ζωή, οι ορμόνες, οι χημικές ουσίες και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Μέχρι το 1991, τα ποσοστά θανάτων λόγω καρκίνου αυξάνονταν σταθερά. Μετά και μέχρι το 2018, η συνεχής μείωση των θανάτων, λόγω καρκίνου, οφείλεται στις αντικαπνιστικές εκστρατείες, που πέτυχαν σημαντική μείωση των καπνιστών, στις επιτυχίες των αντικαρκινικών εμβολίων, της έγκαιρης ανίχνευσης και διάγνωσης, και στη βελτίωση των αντικαρκινικών θεραπειών. Ωστόσο, παρά την πρόοδο που επιτεύχθηκε, στις ανεπτυγμένες χώρες ο καρκίνος παραμένει η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου.

Η ανισότητα στην πρόσβαση υπηρεσιών υγείας για την αντιμετώπιση του καρκίνου είναι από τις σοβαρότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Παγκοσμίως, μεταξύ ηπείρων, χωρών και ακόμη μεταξύ περιοχών πολλών χωρών πλούσιων ή μη, υπάρχουν εντυπωσιακά μεγάλες διαφορές στην πρόσβαση προς τις υπηρεσίες έγκαιρης ανίχνευσης, διάγνωσης και θεραπείας.

Οι ανισότητες στην καταπολέμηση του καρκίνου μεταξύ των πλουσίων και των λιγότερο πλουσίων χωρών ή περιοχών είναι μια ανεπίτρεπτη διάκριση. Οι αναπτυγμένες χώρες απαιτείται να βοηθούν όλους όσοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Η ευημερία και η υγεία δεν μπορούν να εδραιωθούν αποτελεσματικά, εάν δεν φροντίζουμε για όλους τους ανθρώπους παγκοσμίως ανεξαίρετα.                  

Από το 2020, η διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου άρχισε να επηρεάζεται και παρεμποδίστηκε από την πανδημία COVID-19. Πράγματι, η νόσος του κορωνοϊού 2019 οδήγησε σε μειωμένη πρόσβαση προς τις υπηρεσίες έγκαιρης ανίχνευσης, διάγνωσης και θεραπείας.

Για τις συνέπιες της πανδημίας στον καρκίνο θα χρειαστούν χρόνια μέχρι να τεκμηριωθούν επαρκώς. Είναι πιθανόν ότι θα καταγραφεί μια τεχνητή μείωση της επίπτωσης καρκίνου. Ταυτόχρονα, δυστυχώς ίσως θα τεκμηριωθεί μια αύξηση των διαγνώσεων σε προχωρημένο στάδιο και τελικά μια αύξηση της θνησιμότητας.

Οι ανισότητες στην αντιμετώπιση του καρκίνου και οι συνέπιες της πανδημίας COVID-19 δεν είναι οι μόνες προκλήσεις που έχουμε ενώπιον μας. Για την τελική νίκη κατά του καρκίνου απαιτείται να εντατικοποιηθούν οι εκστρατείες ενημέρωσης και εκπαίδευσης του κοινού και των επαγγελματιών της υγείας για την πρόληψη, τον υγιεινό τρόπο ζωής, τα εμβόλια κατά του καρκίνου, τα ανιχνευτικά τεστ, την έγκαιρη διάγνωση, τις νέες αλλά και παλαιότερες όμως αποτελεσματικές θεραπείες, όπως επίσης και για τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των ασθενών.

Ας μην ξεχνούμε στις προκλήσεις που έχουμε ενώπιον μας και την ανάγκη εντατικοποίησης των ερευνών για την αιτιολογία και τη βασική έρευνα, με στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων θεραπειών. Είναι γεγονός ότι απαιτούνται καινοτόμες θεραπείες για καρκίνους ανθεκτικούς στις υφιστάμενες θεραπευτικές μεθόδους. Η αλματώδης πρόοδος στη μελέτη του DNA (μοριακή ταυτοποίηση καρκίνων και ασθενών) προσέφερε νέες θεραπείες με αύξηση ιάσεων και οι εξελίξεις είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρες. 

Χρειαζόμαστε όχι μόνο αποτελεσματικότερες, αλλά και λιγότερο τοξικές θεραπείες. Αυτό είναι ακόμη πολύ πιο σημαντικό στις θεραπείες παιδιών και εφήβων με καρκίνο. Ο στόχος μας είναι να προσφέρουμε ίαση στα παιδιά με όσο το δυνατό λιγότερες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπλοκές ή προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας.

Οι κλιματικές αλλαγές ως προαγωγός γένεσης καρκίνου αποτελούν μια αναδυόμενη, όλο και σημαντικότερη πρόκληση. Η προσβολή από καρκίνο, λόγω κλιματικών αλλαγών σχετίζεται με διαφοροποιήσεις της ποιότητας του αέρα, τα αιωρούμενα και εισπνεόμενα σωματίδια, τη μόλυνση του νερού, τις αλλοιώσεις των τροφίμων μας και την αυξημένη έκθεση στην ιονίζουσα ακτινοβολία, λόγω ατμοσφαιρικών αλλαγών.

Η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας δημιουργεί ευκαιρίες, που καλούμαστε να χρησιμοποιούμε προς όφελος των ασθενών και των παρόχων υπηρεσιών υγείας. Η πρόκληση είναι να εφαρμόζουμε την ψηφιακή πρόοδο ως εργαλείο προς όφελος των ασθενών, των γιατρών και για την εξάλειψη των ανισοτήτων (τηλεϊατρική, ψηφιακός φάκελος υγείας, δυναμικά διαδραστικά κλινικά πρωτόκολλα).

Η πρόληψη είναι το αποτελεσματικότερο όπλο πρώτης γραμμής που διαθέτουμε. Το οικονομικό βάρος της πολύ μικρό. Η εφαρμογή της απλή. Όμως οι ευεργετικές της επιδράσεις της τεράστιες. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα, ότι εάν εφαρμοζόταν σωστά η υγιεινή διατροφή θα είχαμε ετησίως μείωση κατά 40% των θανάτων λόγω καρκίνου και μείωση κατά 30% των νέων κρουσμάτων καρκίνου.

Η πρόκληση της πρόληψης, ενώ είναι σχετικά εύκολο να απαντηθεί ορθά, εντούτοις το αποτέλεσμα είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερο και ευεργετικότερο από την απόκρισή μας σε άλλες προκλήσεις. Οι άλλες προκλήσεις, που ενώ είναι πολύ σημαντικές, εντούτοις είναι δαπανηρότερες και δυσκολότερες και με διακύβευμα, σχετικά λιγότερο ποσοτικά.

Το ερώτημα είναι, μπορούμε να μειώσουμε μέχρι να εξαλείψουμε, το βάρος, τον κάθε μορφής πόνο, το κόστος, τις αναπηρίες και τους θανάτους που προκαλεί ο καρκίνος; Ναι! Μπορούμε. Δεν υπάρχει μαγική λύση. Δεν θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Θα το πέτυχουμε σταδιακά. Χρειάζεται από όλους, αλλά και από τον καθένα μας ξεχωριστά, διαχρονική συνεχής προσπάθεια με τόλμη, επιμονή, υπομονή και πρωτοβουλίες.

Η νίκη κατά του καρκίνου είναι υπόθεση του καθενός μας. Η κυριότερη πρόκληση για τον καθένα μας είναι να εφαρμόζουμε σωστά τον τρόπο ζωής, με πρόληψη που καταπολεμεί τον καρκίνο: Υγιεινή διατροφή, τακτική σωματική άσκηση, αποφυγή καθιστικής ζωής, παχυσαρκίας, καπνίσματος και αλκοόλ, προστασία από ιονίζουσα ακτινοβολία (ηλιακή ακτινοβολία, αχρείαστες ακτινογραφίες και αξονική τομογραφία, ραδιενέργεια).

Συγγραφέας άρθρου:

Καθηγητής Δρ Λοΐζος Γ. Λοΐζου,
Πρόεδρος Ιδρύματος ΕΛΠΙΔΑ για παιδιά με καρκίνο και λευχαιμία
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας,
Παιδίατρος, Παιδογκολόγος-Παιδοαιματολόγος,
τ. Διευθυντής Παιδογκολογικής-Παιδοαιματολογικής Κλινικής,
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία.
Twitter: @DrLoizos