Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA, Prostate Specific Antigen) είναι πρωτεΐνη που παράγεται από τα κύτταρα του προστάτη.

Η μέτρηση του στο αίμα μαζί με δακτυλική εξέταση του προστάτη στους άνδρες συμβάλλει ουσιαστικά στην ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη σε άνδρες 50 ετών και περισσότερο.

Όσο πιο ψηλό είναι το PSA στο αίμα τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να υπάρχει καρκίνος του προστάτη. Ωστόσο αυτό δεν είναι απόλυτο διότι υπάρχουν και άλλες αιτίες που αυξάνουν το PSA στο αίμα ενός άνδρα.

Η μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου γίνεται επίσης σε άνδρες που παρουσίασαν καρκίνο του προστάτη για παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου και για να διαγνωσθεί έγκαιρα εάν η νόσος έχει υποτροπιάσει.

Οι συστάσεις των γιατρών για τη διενέργεια της ανιχνευτικής εξέτασης μέτρησης του PSA ποικίλουν. Το τεστ αυτό έχει περιορισμούς και παραμένει ακόμη επίμαχο θέμα. Ωστόσο σε άνδρες με σημεία ή συμπτώματα που πιθανόν να προκαλούνται από καρκίνο του προστάτη, η διενέργεια δακτυλικής εξέτασης του προστάτη αδένα από τον πρωκτό και η μέτρηση PSA επιβάλλονται.

Μερικοί γιατροί συστήνουν όπως η μέτρηση του PSA να γίνεται κάθε χρόνο σε άνδρες άνω των 50 ετών. Μερικοί άλλοι γιατροί συμβουλεύουν άνδρες οι οποίοι κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν από καρκίνο του προστάτη να αρχίζουν τις ετήσιες ανιχνευτικές μετρήσεις του ειδικού προστατικού αντιγόνου από την ηλικία των 40 ή 45 ετών.

Υπάρχουν επίσης και άλλοι γιατροί με διαφορετικές απόψεις για τη συστηματική μέτρηση του PSA. Επιπρόσθετα υπάρχει η θέση ότι οι κίνδυνοι και τα ωφελήματα της μέτρησης του PSA προτιμότερο να εξετάζονται εξατομικευμένα για τον κάθε άνδρα ο οποίος πρέπει να είναι καλά πληροφορημένος για το ζήτημα και να συμβάλλει στην τελική απόφαση με τις δικές του απόψεις.

Για την απόφαση διενέργειας συστηματικών εξετάσεων για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη είναι απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη οι παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν τις πιθανότητες ενός άνδρα να προσβληθεί από τη νόσο.

Ο σημαντικότερος παράγοντας που αυξάνει τις πιθανότητες ενός άνδρα να προσβληθεί από καρκίνο του προστάτη είναι η ηλικία. Σχεδόν 65% των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη συμβαίνουν σε άνδρες 65 ετών ή περισσότερο.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του προστάτη είναι το οικογενειακό ιστορικό, η φυλετική προέλευση και πιθανόν η διατροφή. Οι άνδρες που έχουν πατέρα ή αδελφό που προσβλήθηκαν από τον καρκίνο του προστάτη έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν και οι ίδιοι από τη νόσο.

Οι άνδρες Ασιατικής προέλευσης και οι ιθαγενείς της Αμερικής κινδυνεύουν λιγότερο να προσβληθούν από τη νόσο. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που στηρίζουν τη θέση ότι η διατροφή που είναι πλούσια σε λιπαρά, ιδιαίτερα λίπη ζωικής προέλευσης αυξάνει τις πιθανότητες ενός άνδρα να παρουσιάσει καρκίνο του προστάτη.

Η μέτρηση του PSA για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη παραμένει επίμαχο θέμα διότι δεν είναι ακόμη γνωστό εάν στο τέλος μπορεί να σώζει ζωές. Επιπλέον δεν είναι ξεκάθαρο εάν τα ωφελήματα του ανιχνευτικού τεστ με το PSA είναι σημαντικότερα από τους κίνδυνους των διαγνωστικών εξετάσεων που γίνονται για την παρακολούθηση και των θεραπειών για καρκίνο. 

Για παράδειγμα το τεστ PSA μπορεί να ανιχνεύει μικρούς καρκίνους οι οποίοι ποτέ στην εξέλιξη τους δεν θα έθεταν τη ζωή του ασθενούς σε κίνδυνο. Στις περιπτώσεις αυτές, οι άνδρες διατρέχουν κίνδυνους για επιπλοκές από αχρείαστες θεραπείες όπως χειρουργικές επεμβάσεις και ακτινοθεραπεία.

Η βιοψία του προστάτη που είναι απαραίτητη για την οριστική τεκμηρίωση της διάγνωσης μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως αιμορραγία και μόλυνση.  Η θεραπεία για καρκίνο του προστάτη μπορεί να δημιουργήσει στο άνδρα ανεπάρκεια ούρων, στυτικές δυσλειτουργίες με προβλήματα στη σεξουαλική του ζωή.

Για τους λόγους αυτούς είναι πολύ σημαντικό να ζυγίζονται προσεκτικά τα υπέρ και τα κατά των διαγνωστικών διαδικασιών και των θεραπειών όταν πρόκειται να διενεργηθούν ανιχνευτικά τεστ για διάγνωση του καρκίνου του προστάτη.