Το ποσοστό θανάτων λόγω καρκίνου μειώνεται σταθερά από το 1990 και μετά. Χαρακτηριστικά, στις Ηνωμένες Πολιτείες καταγράφηκε μείωση 29% της θνησιμότητας λόγω καρκίνου από το 1991 έως το 2017. Η ελπιδοφόρα αυτή εξέλιξη οφείλεται σε πολλούς παράγοντες (πρόληψη, έγκαιρη ανίχνευση, καινοτόμες θεραπείες).

Μεταξύ των θεραπειών, που προσφέρουν πολλά για την επίτευξη της τελικής νίκης κατά του καρκίνου, εντάσσεται και η ανοσοθεραπεία. Μια πολύ σημαντική μορφή ανοσοθεραπείας, με βάση ειδικα αντικαρκινικά αντισώματα, που χρησιμοποιεί το σύστημα άμυνας του οργανισμού μας για καταστροφή των κακοηθών κυττάρων διαφόρων μορφών καρκίνου έχει προσφέρει εξαιρετικές νίκες κατά του καρκίνου και είναι εξαιρετικές οι προοπτικές για διάσωση ακόμη περισσότερων ζωών από τη μάστιγα του καρκίνου.          

Η χρήση αντισωμάτων στις αντικαρκινικές θεραπείες έχει ανοίξει μια νέα εποχή, με σημαντικές επιτυχίες και νίκες εναντίον διαφόρων μορφών καρκίνου.

Τα αντισώματα λειτουργούν σαν σφαίρες που στοχεύουν ειδικά τον καρκίνο για τη θεραπεία του οποίου σχεδιάστηκαν.

Τα μονοκλωνικά αντισώματα, εκτός από το ότι σκοτώνουν επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα, χωρίς να βλάπτουν τα υπόλοιπα κύτταρα του οργανισμού, όπως η χημειοθεραπεία, μπορούν να διεγείρουν ταυτόχρονα το σύστημα άμυνας του οργανισμού, το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως κάνουν τα εμβόλια.

Η αφύπνιση κατά κάποιο τρόπο του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς είναι μια πολλά υποσχόμενη πρόοδος εναντίον του καρκίνου.       

Τα αντιγόνα είναι ουσίες, που συχνά βρίσκονται στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων ως κυτταρικοί υποδοχείς. Για διάφορους λόγους το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, δεν αναγνωρίζει τα παθολογικά αντιγόνα στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων, δεν παράγει αντισώματα για να τα εξολοθρεύσει και έτσι δημιουργείται και γενικεύεται ο καρκίνος.

Τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν προκαθορισμένες ιδιότητες ή ειδικότητες και παράγονται εργαστηριακά. Το κάθε μονοκλωνικό αντίσωμα σχεδιάζεται για να στοχεύει ένα συγκεκριμένο αντιγόνο στην επιφάνεια των κυττάρων ενός είδους καρκίνου.

Μετά από τις αρχικές επιτυχίες των μονοκλωνικών αντισωμάτων, έχουν γίνει τροποποιήσεις για να στοχεύουν περισσότερα από ένα αντιγόνα που βρίσκονται στα καρκινικά κύτταρα και για να διεγείρουν άμεσα το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται αντικαρκινικές δράσεις με τον τρόπο που λειτουργούν τα εμβόλια.

Άλλες τροποποιήσεις για βελτίωση της αποτελεσματικότητας των μονοκλωνικών αντισωμάτων περιλαμβάνουν τη φόρτισή τους με ραδιενεργό ουσία, τοξίνη, ένζυμο ή άλλη χημική ουσία. Με τον τρόπο αυτό το κτύπημα που επιφέρει το μονοκλωνικό αντίσωμα στα καρκινικά κύτταρα είναι ισχυρότερο και αποτελεσματικότερο.

Η πρόοδος στις τεχνικές μοριακής μηχανικής για την παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων εξελίσσεται συνεχώς. Για τη δημιουργία καλύτερων θεραπειών δημιουργούνται αντισώματα με περισσότερες από μία ειδικότητες (bsAbs, BiTE, bispecific T-cell engagers, antibodies).

Τα νεότερα αυτά μονοκλωνικά αντισώματα μπορεί να στοχεύουν δύο αντιγόνα σε ένα καρκινικό κύτταρο ή ένα σε καρκινικό κύτταρο και ένα σε κύτταρα στο μικροπεριβάλλον του καρκίνου. Με τη μέθοδο αυτή ενισχύεται η δράση διέγερσης του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς.

Για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων, οι ερευνητές προσπαθούν να τα κάνουν να εισέρχονται και εντός του καρκινικού κυττάρου και όχι μόνο να στοχεύουν αντιγόνα της επιφάνειάς τους. Η δυνατότητα αυτή θα αυξήσει ουσιαστικά την αντικαρκινική τους δράση.

Υπάρχουν πολλά μονοκλωνικά αντισώματα που έχουν εγκριθεί από αρμόδιες αρχές για τη θεραπεία διαφόρων μορφών καρκίνου. Σε αυτά που χρησιμοποιούνται με τη μεγαλύτερη συχνότητα, περιλαμβάνονται η τραστουζουμάμπη (Herceptin) και η ριτουξιμάμπη (Rituxan).

Η τραστουζουμάμπη χρησιμοποιείται για την θεραπεία του καρκίνου του μαστού που έχει το αντιγόνο HER-2. Η ριτουξιμάμπη χρησιμοποιείται για ορισμένες μορφές λεμφώματος και λευχαιμίας, των οποίων τα καρκινικά κύτταρα έχουν το αντιγόνο CD20.

Ένα από τα νεότερα αντισώματα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου είναι η ιπιλιμουμάμπη. Από το 2011, το αντίσωμα αυτό εγκρίθηκε για τη θεραπεία των ασθενών με μεταστατικό μελάνωμα. Το αντίσωμα αυτό συνδέεται με το αντιγόνο CTLA-4 της επιφάνειας των κυττάρων του μελανώματος.

Η καταστολή της δράσης του CTLA-4 από την ιπιλιμουμάμπη (ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος, checkpoint inhibitors) καθιστά τα κύτταρα του μελανώματος πολύ πιο ευάλωτα στο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες νίκες της ανθρωπότητας στον πόλεμο κατά του καρκίνου, που άλλαξε δραματικά την πρόγνωση των ασθενών με μεταστατικό μελάνωμα.

Ο τομέας της θεραπείας του καρκίνου με τη χρήση των μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι μια μεγάλη επιτυχία στον πόλεμο κατά του καρκίνου.

Μετά από τις επιτυχίες της πρώτης δεκαετίας της χρήσης τους, δημιουργούνται και δοκιμάζονται συνεχώς νέα αντισώματα για σχεδόν κάθε μορφή καρκίνου.  

Συγγραφέας του άρθρου:

Καθηγητής Λοΐζος Γ. Λοΐζου
Πρόεδρος Ιδρύματος ΕΛΠΙΔΑ για παιδιά με καρκίνο και λευχαιμία
Κλινικός Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
Παιδίατρος, Παιδογκολόγος-Παιδοαιματολόγος, Διευθυντής Παιδογκολογικής – Παιδοαιματολογικής Κλινικής
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία