Η σπληνομεγαλία και η ηπατομεγαλία είναι σημαντικά σημεία στην κλινική εξέταση, που συνοδεύουν πολλές παθήσεις. 

Στην κλινική εξέταση των ασθενών οι γιατροί ψάχνουν να δουν, εάν η σπλήνα έχει αυξημένο μέγεθος ή όχι. Η αύξηση του μεγέθους της σπλήνας ή σπληνομεγαλία, όπως την αποκαλούν οι γιατροί μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, που προκαλούν σημαντικό αριθμό ασθενειών.

Η ύπαρξη σπληνομεγαλίας σε όλες τις ηλικίες επιβάλλει την πλήρη διαγνωστική διερεύνηση του ασθενούς, διότι οι αιτίες που την προκαλούν και ο βαθμός σοβαρότητας που τη συνοδεύει δημιουργούν ανησυχίες και ερωτήματα, που απαιτούν απαντήσεις.

Επιπλέον η διακρίβωση της αιτίας της σπληνομεγαλίας είναι ο μόνος τρόπος για να ακολουθηθεί η ορθή αντιμετώπιση της.

Η σπλήνα είναι όργανο με σημαντικές λειτουργίες για την άμυνα του οργανισμού εναντίον των μικροβίων και για την κάθαρση του αίματος. Ωστόσο η ζωή είναι δυνατή χωρίς τη σπλήνα.

Τα άτομα, που ζουν χωρίς σπλήνα είναι περισσότερο ευάλωτα σε μολύνσεις και κινδυνεύουν περισσότερο από μικρόβια όπως ο πνευμονιόκοκκος, ο μηνιγγιτιδόκοκκος και ο αιμόφιλος της ινφλουέντζας.  Για αυτό πρέπει να λαμβάνουν εμβόλια κατά των μικροβίων αυτών και να παίρνουν προληπτικά αντιβιοτικά, όπως η πενικιλίνη για όλη τους τη ζωή.

Η σπλήνα συμβάλλει στην άμυνα του οργανισμού, διότι παράγει λεμφοκύτταρα. Τα λεμφοκύτταρα είναι ομάδα λευκών αιμοσφαιρίων και έχουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από μικρόβια που εισβάλλουν και τον απειλούν.

Η σπλήνα φιλτράρει, συγκεντρώνει και καταστρέφει τα γερασμένα και αλλοιωμένα ερυθρά αιμοσφαίρια του αίματος, που διέρχεται δια μέσου της. Επιτελεί έτσι ένα σημαντικό έργο κάθαρσης του αίματος.

Στη σπλήνα υπάρχει συνεχώς μεγάλη ποσότητα αίματος και αιμοπεταλίων τα οποία έχουν καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία θρόμβων, που σταματούν αιμορραγικά φαινόμενα. 

Οι επιπλοκές που δυνατόν να προκαλεί η σπληνομεγαλία

Όταν η σπλήνα μεγαλώνει σε μέγεθος, οι λειτουργικές της ικανότητες επηρεάζονται. Ανάλογα με την αιτία, που προκαλεί τη σπληνομεγαλία προκαλούνται παροδικές ή μόνιμες διαφοροποιήσεις των ιδιοτήτων της σπλήνας με επιπτώσεις στον ασθενή.

Στις συχνότερες επιπλοκές της σπληνομεγαλίας περιλαμβάνονται η αναιμία, η θρομβοπενία και ο κίνδυνος μολύνσεων. Επιπρόσθετα σε ασθενείς με μεγάλη σπλήνα καραδοκεί πάντοτε ο κίνδυνος ρήξης του οργάνου που μπορεί να συμβεί σε διάφορα είδη ατυχημάτων, οδικά, πτώσης, πρόσκρουσης κατά τη διάρκεια σπορ επαφής και άλλα.

Οι αιτίες που προκαλούν σπληνομεγαλία

Οι παράγοντες που είναι σε θέση να αυξάνουν το μέγεθος της σπλήνας είναι πολλοί. Μερικοί από τους κυριότερους και συχνότερους είναι οι ακόλουθοι: 

1. Μολύνσεις: Οι μολύνσεις είναι οι συχνότερες αιτίες που προκαλούν αύξηση του μεγέθους της σπλήνας. Σε αυτές περιλαμβάνονται:

• Οι ιογενείς λοιμώξεις, όπως η λοιμώδης μονοπυρήνωση.
• Οι βακτηριακές μολύνσεις, όπως η σύφιλη, η ενδοκαρδίτιδα.
• Οι παρασιτικές μολύνσεις, όπως το κάλα αζάρ (λεϊσμανίαση), η μαλάρια.

2. Αναιμία: Οι διάφορες μορφές συγγενών ή επίκτητων αναιμιών είναι επίσης κοινές αιτίες σπληνομεγαλίας.

• Αιμολυτικές αναιμίες, όπως η συγγενής σφαιροκυττάρωση, η δρεπανοκυττάρωση.
• Αυτοάνοσες αιμολυτικές αναιμίες.

3. Κίρρωση του ήπατος.

4. Καρκίνος: Διάφορες μορφές καρκίνου προκαλούν αύξηση του μεγέθους της σπλήνας

• Λέμφωμα: Λεμφώματα τύπου Hodgkin's και μη Hodgkin's.
• Λευχαιμία: Οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, οξεία μη λεμφοβλαστική λευχαιμία (μυελοβλαστική).

7. Μεταβολικές παθήσεις: Ασθένειες Gaucher, Niemann-Pick, οι οποίες παρατηρούνται μεταξύ άλλων σε ανθρώπους Εβραϊκής προέλευσης (Ασκενάζι)

Η κλινική εικόνα της σπληνομεγαλίας

Η σπληνομεγαλία ανακαλύπτεται στις περισσότερες περιπτώσεις κατά την κλινική εξέταση του ασθενούς από το γιατρό. Συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα στον ασθενή.

Ωστόσο η αύξηση του μεγέθους του οργάνου και άλλες αλλοιώσεις που τη συνοδεύουν μπορεί να είναι αιτία των ακόλουθων ενοχλήσεων στους ασθενείς:

1. Αίσθημα πληρότητας της κοιλιάς λόγω πίεσης που ασκείται στο στομάχι με αύξηση του μεγέθους της σπλήνας που μπορεί να φαίνεται με γυμνό μάτι
    
2. Κούραση
    
3. Πόνος στο αριστερό πάνω μέρος της κοιλιάς που πιθανόν να αντανακλάται στον αριστερό ώμο
    
4. Συχνές μολύνσεις λόγω της μείωσης των δυνατοτήτων άμυνας εναντίον των μικροβίων που κανονικά προσφέρει η σπλήνα
    
5. Αυξημένη αιμορραγική διάθεση λόγω του ότι η αύξηση της σπλήνας μπορεί να είναι αιτία μεγαλύτερης καταστροφής αιμοπεταλίων και θρομβοπενίας
    
6. Αναιμία λόγω του ότι η σπληνομεγαλία μπορεί να είναι η αιτία της αναιμίας ή το αποτέλεσμα νόσων που προκαλούν αναιμία
    
7. Στους ασθενείς με σπληνομεγαλία είναι επίσης δυνατόν να υπάρχουν τα σημεία και συμπτώματα των ασθενειών που ευθύνονται για την αύξηση του μεγέθους της. Για παράδειγμα, σε ασθενή με λευχαιμία που προκαλεί σπληνομεγαλία είναι δυνατόν να συνυπάρχουν και λεμφαδένες αυξημένου μεγέθους. Σε ασθενή με κίρρωση του ήπατος δυνατόν να συνυπάρχει ίκτερος (κίτρινη χροιά του δέρματος).

Η διάγνωση και διερεύνηση για ανεύρεση της αιτίας της σπληνομεγαλίας

Ο γιατρός στην κλινική εξέταση, βλέποντας και ψηλαφώντας την κοιλιά του ασθενούς μπορεί να βρει, ότι υπάρχει αύξηση του μεγέθους της σπληνομεγαλίας. Τα χαρακτηριστικά με μέτρηση του μεγέθους, η σύσταση (μαλακή, σκληρή) και το περίγραμμα της, ή ύπαρξη ή όχι πόνου είναι σημαντικά στοιχεία και πρέπει να καταγράφονται.

Το ιστορικό του ασθενούς μαζί με την παρατήρηση άλλων σημείων και συμπτωμάτων που δυνατόν να συνυπάρχουν, κατευθύνουν τις εξετάσεις διερεύνησης που είναι αναγκαίο να γίνονται.

Οι συμπληρωματικές εξετάσεις που σε πρώτη γραμμή βοηθούν στην ανεύρεση της αιτίας της σπληνομεγαλίας μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν:

1. Γενική αίματος με μέτρηση των λευκών αιμοσφαιρίων, των υποομάδων τους (λεμφοκύτταρα, ουδετερόφιλα, ηωσινόφιλα, μονοκύτταρα), της αιμοσφαιρίνης, των ερυθρών αιμοσφαιρίων και των χαρακτηριστικών τους, των αιμοπεταλίων
    
2. Βιοχημικός έλεγχος, μέτρηση των ενζύμων LDH
    
3. Ηπατικές δοκιμασίες συμπεριλαμβανόμενης και της μέτρησης της χολερυθρίνης
    
4. Τεστ Coombs
    
5. Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης, μελέτη μεμβράνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ωσμωτικές μελέτες των ερυθρών αιμοσφαιρίων  
    
6. Έλεγχος για μολύνσεις, αντισώματα εναντίον των ιών
    
7. Εξέταση με υπερήχους της κοιλιάς για μέτρηση του μεγέθους με μελέτη της σύστασης και του περιγράμματος της σπλήνας. Στην ίδια εξέταση δυνατόν να ανευρεθούν ή όχι άλλες ανωμαλίες στην κοιλιά όπως ηπατομεγαλία ή άλλη μάζα
    
8. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο γιατρός δυνατόν να ζητήσει εξέταση του ασθενούς με αξονική ή μαγνητική τομογραφία για να καταλάβει καλύτερα τι συμβαίνει στην κοιλιά ή αλλού στο σώμα του ασθενούς
    
9. Εξέταση του μυελού των οστών (μυελόγραμμα με αναρρόφηση δείγματος μυελού των οστών ή οστεομυελική βιοψία) στις περιπτώσεις που ο γιατρός υποπτεύεται κακοήθη νόσο του αίματος όπως λευχαιμία ή άλλη γενικευμένη πάθηση.

Η θεραπεία για τη σπληνομεγαλία

Η θεραπεία για τη σπληνομεγαλία εξαρτάται από την αιτία που την έχει προκαλέσει.

Για παράδειγμα σε περίπτωση βακτηριδιακών ή παρασιτικών μολύνσεων, τα αντιβιοτικά και τα αντιπαρασιτικά φάρμακα, εξολοθρεύοντας το μολυσματικό παράγοντα επιτρέπουν την αποκατάσταση της σπλήνας. Σε περιπτώσεις καρκίνων, η χημειοθεραπεία οδηγεί στη μείωση του μεγέθους της σπλήνας στους περισσότερους ασθενείς.

Σε ορισμένες παθήσεις, όπως για παράδειγμα σε σοβαρές μορφές της συγγενούς σφαιροκυττάρωσης, η αφαίρεση της σπλήνας επιβάλλεται διότι είναι ο μόνος τρόπος να επέλθει διόρθωση στα προβλήματα που δημιουργούνται.

Η αφαίρεση της σπλήνας μειώνει ουσιαστικά τις δυνατότητες άμυνας του οργανισμού εναντίον σοβαρών μολυσματικών παραγόντων. Στους ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε σπληνεκτομή, είναι απαραίτητο εκ των προτέρων να γίνονται εμβολιασμοί εναντίον του πνευμονιόκοκκου, του μηνιγγιτιδόκοκκου και του αιμόφιλου της ινφλουέντζας. Επίσης οι ασθενείς αυτοί δυνατόν να χρειάζεται να παίρνουν για όλη τους τη ζωή αντιβιοτικά όπως η πενικιλίνη.

Συνοπτικά βλέπουμε, ότι η σπληνομεγαλία είναι ένα σημαντικό κλινικό σημείο που απαιτεί διερεύνηση. Οι ασθένειες που είναι σε θέση να την προκαλούν είναι πάρα πολλές. Η εξακρίβωση της αιτίας που την προκαλεί είναι απαραίτητη για την χορήγηση της καταλληλότερης θεραπείας.