Η ποίηση, η ζωγραφική, η μουσική, ο χορός, το θέατρο και άλλες τέχνες δεν δημιουργούν μόνο καλά αισθήματα. Έχουν σημαντικές ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία. Μπορεί να έχουν προληπτικό ρόλο εναντίον διαφόρων ασθενειών και βοηθούν στην ανάρρωση και ίαση μετά από σοβαρές παθήσεις.

Για χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι αναζητούν να καταλάβουν καλύτερα τη σημασία και ομορφιά που προσφέρουν στη ζωή η μουσική, η ζωγραφική, η ποίηση και άλλες τέχνες. Σήμερα η επιστήμη μας πληροφορεί ότι τα ερευνητικά δεδομένα τεκμηριώνουν τις ωφέλιμες δράσεις των τεχνών για την ψυχική και σωματική μας υγεία.

Οι επιστήμονες ακολουθούν διάφορες οδούς για να διερευνήσουν καλύτερα τις επιδράσεις των τεχνών στον άνθρωπο. Μερικοί μετρούν τις φυσικές ουσίες, που παράγονται στο σώμα μας όταν ακούμε μουσική ή όταν εκτιθέμεθα σε οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης. Άλλοι μελετούν το τι συμβαίνει σε αυτούς που δημιουργούν στον τομέα των τεχνών.

Τώρα οι ερευνητές διερευνούν τους μηχανισμούς με τους οποίους οι τέχνες μπορούν να μας βοηθούν να αναρρώνουμε από ασθένειες και σωματικούς ή ψυχολογικούς τραυματισμούς. Πολλοί συμφωνούν ότι οι διάφορες μορφές τέχνης μπορούν να μειώνουν το στρες, το άγχος, να βελτιώνουν την ευεξία μας και να ισχυροποιούν τους μηχανισμούς που έχουμε για να καταπολεμούμε τις μολύνσεις.

Ας εξετάσουμε αρχικά τη μουσική. Στον εγκέφαλο μας υπάρχει ένα σύστημα ανταμοιβής, που ενεργοποιείται όταν μαθαίνουμε μουσική. Όταν μαθαίνουμε μουσική ανταμειβόμαστε με αισθήματα ευχαρίστησης που δημιουργούνται στον εγκέφαλο μας.

Η μουσική ενεργοποιεί στον εγκέφαλο τα ίδια νευρολογικά κυκλώματα, τις ίδιες περιοχές που ενεργοποιούνται και από τη σοκολάτα, το όπιο και τον οργασμό. Υπάρχουν βέβαια διάφορες διαβαθμίσεις στην ένταση των αισθημάτων ανάλογα με την περίπτωση.

Η μουσική παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας. Οι γονείς σε όλο τον κόσμο τραγουδούν και νανουρίζουν τα βρέφη τους. Σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ, στα τελευταία στάδια ολικής απώλειας της μνήμης τους, η μουσική είναι το τελευταίο που χάνεται.

Αναφέρεται, ότι ασθενείς που πάσχουν από Αλτσχάιμερ με σοβαρή απώλεια μνήμης, ενώ ξεχνούν το όνομα αγαπημένων τους προσώπων, όπως αυτό του ή της συζύγου τους, εντούτοις θυμούνται και τραγουδούν τραγούδια της νεότητας τους.

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι όταν τραγουδούμε, απελευθερώνονται στον εγκέφαλο μας ουσίες που έχουν τις ίδιες δράσεις όπως οι γνωστές φυσικές παυσίπονες ουσίες που παράγει ο εγκέφαλος. Επίσης όταν τραγουδούμε, ενισχύεται η ορμόνη που αυξάνει τους δεσμούς μεταξύ μας και βοηθά στην ενδυνάμωση του αισθήματος εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων.

Επίσης όταν ακούμε μουσική αυξάνονται στο αίμα μας, τα μόρια που είναι σημαντικά για την καταπολέμηση των μολύνσεων.

Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν ενστικτωδώς τη μουσική για να χαλαρώνουν και για την ψυχαγωγία τους. Μετά από μια μέρα σκληρής δουλειάς, η μουσική μπορεί να μας βοηθά για αλλαγή της ψυχικής μας διάθεσης, για τους κοινωνικούς μας δεσμούς ή ακόμη για σωματική άσκηση.

Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται από εξειδικευμένους επαγγελματίες για τη ολοκληρωμένη, συνολική αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων. Σε μια ενδιαφέρουσα έρευνα για το ζήτημα αξιολογήθηκε με αντικειμενικά τεκμήρια η αποτελεσματικότητα της μουσικοθεραπείας.

Μετρήθηκε στο αίμα των ασθενών μια σημαντική εγκεφαλική χημική ουσία που μεταφέρει μηνύματα μεταξύ διαφόρων κυττάρων στον εγκέφαλο (νευροδιαβιβαστής). Κατά τη διάρκεια 4 εβδομάδων μουσικοθεραπείας, οι συγκεντρώσεις της ουσίας είχαν αυξηθεί στους ασθενείς. Όταν η μουσικοθεραπεία σταμάτησε, οι εν λόγω συγκεντρώσεις μειώθηκαν.

Μια άλλη πρόσφατη έρευνα από τη Φιλανδία, έδειξε ότι ασθενείς με εγκεφαλικό επεισόδιο (αποπληξία) όταν άκουγαν μουσική, είχαν περισσότερες πιθανότητες να ανακάμψουν η μνήμη και οι δυνατότητες συγκέντρωσης τους. Επίσης οι Φινλανδοί ερευνητές βρήκαν, ότι η μουσική μείωνε τη συχνότητα σύγχυσης και κατάθλιψης μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Άλλες έρευνες έδειξαν ότι οι ασθενείς που έπαθαν αποπληξία, μπορούν να αναρρώνουν πιο γρήγορα εάν στη θεραπεία αποκατάστασης τους τραγουδούν αντί να να μιλούν. 

Θεραπείες με τη βοήθεια των τεχνών (art therapy)

Οι επιστήμονες μελετούν τώρα με ποιο τρόπο η θεραπεία με τη βοήθεια των τεχνών θα μπορούσε να απαλύνει τον πόνο, να μειώνει το στρες και να βελτιώνει την ποιότητα ζωής.

Οι τραυματικές αναμνήσεις δεν φυλάγονται στο εγκέφαλο ως λέξεις αλλά ως εικόνες. Οι θεραπείες με τη βοήθεια των τεχνών, έχουν την μοναδική ιδιαιτερότητα της πρόσβασης σε αυτές τις αναμνήσεις.

Σχεδιάζοντας ή ζωγραφίζοντας τις εν λόγω εικόνες, είναι μετά δυνατόν να σχηματιστούν από τον ασθενή λέξεις ή φράσεις, που τις περιγράφουν. Η διαδικασία αυτή εξωτερικεύει το ψυχολογικό τραύμα. Η αποτύπωση του στο χαρτί επιτρέπει θετικές αλληλεπιδράσεις του ασθενούς με το θεραπευτή του. Παράλληλα προσφέρει στον ασθενή την ενεργό συμμετοχή του στη διαδικασία ίασης του.

Άλλες έρευνες έδειξαν, ότι η θεραπεία με τις τέχνες (μουσική, χορός, ζωγραφική, ποίηση και άλλες), βοηθούν τη γενική κατάσταση της υγείας, την ποιότητα ζωής και τους μηχανισμούς χειρισμού δύσκολων καταστάσεων στη ζωή. Βοηθά στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης και της κούρασης σε καρκινοπαθείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.

Επιπρόσθετα έχει βρεθεί, ότι βοηθά αυτούς που φροντίζουν τους καρκινοπαθείς να αντιμετωπίζουν καλύτερα τις δύσκολες προκλήσεις του επαγγέλματος και τους προστατεύει από το σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης.

Έχει χρησιμοποιηθεί για την προετοιμασία των παιδιών που πρόκειται να υποβληθούν σε δυσάρεστες ή οδυνηρές ιατρικές διαδικασίες. Επίσης χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της ομιλίας παιδιών με εγκεφαλική παράλυση.

Το γράψιμο και η εκφραστική συγγραφή

Έχει αποδειχθεί, ότι ασθενείς που γράφουν ειδικά για να εκφράσουν αυτά που βιώνουν λόγω τραυματικών, στρεσσογόνων ή άλλων συναισθηματικών καταστάσεων (εκφραστική συγγραφή), αποκομίζουν σημαντικά ωφελήματα για την υγεία τους μεταξύ των οποίων είναι η βελτίωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και η καλύτερη αντιμετώπιση των μολύνσεων.

Φαίνεται λοιπόν, ότι όταν εκφραζόμαστε με το γράψιμο για τις ψυχικές μας αναστατώσεις βελτιώνονται η ψυχική και η σωματική μας υγεία. Η επιστήμη στον τομέα της εκφραστικής συγγραφής βρίσκεται στα πολύ αρχικά της στάδια. Ωστόσο μερικές μέθοδοι γραψίματος έχει βρεθεί ότι ωφελούν.

Σε μια ενδιαφέρουσα εργασία, υγιείς εθελοντές χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της εκφραστικής συγγραφής για να εκθέσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες. Στη συνέχεια διαφάνηκε ότι είχαν συχνότερα καλύτερη διάθεση, λιγότερες ασθένειες και καλύτερη κατάσταση του ανοσολογικού τους συστήματος (το σύστημα άμυνας του οργανισμού) σε σύγκριση με φοιτητές που είχαν γράψει για επιφανειακές εμπειρίες.

Μια άλλη έρευνα με φοιτητές με αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη, εκείνοι οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τη μέθοδο της εκφραστικής συγγραφής, είχαν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης για ακόμη 6 μήνες μετά σε σύγκριση με ανάλογους φοιτητές που είχαν γράψει για οτιδήποτε και όχι μόνο για τις τραυματικές τους εμπειρίες.

Χορός, κίνηση και άσκηση

Οι τέχνες που χαρακτηρίζονται από κίνηση όπως ο χορός, έχουν επίσης πολλά να προσφέρουν για την υγεία. Οι ερευνητές γνωρίζουν ήδη ότι η σωματική άσκηση βοηθά στη μείωση του στρες, βελτιώνει τον ύπνο, καταπολεμά το άγχος και την κατάθλιψη ενώ ταυτόχρονα αυξάνει το επίπεδο ενεργητικότητας.

Διεξάγονται τώρα έρευνες σχετικά με το Τάι Τσι που χαρακτηρίζεται από αργές διαδοχικές κινήσεις που προσδίδουν χάρη στο σώμα) για να φανεί εάν μπορεί να βελτιώνει την υγεία και να καταπολεμά το στρες σε ασθενείς που επιβίωσαν από καρκίνο.

Οι έρευνες συνεχίζονται με αμείωτο ενδιαφέρον για να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι ευεργετικές επιδράσεις των θεραπειών που γίνονται με τη βοήθεια των τεχνών. Η κατανόηση αυτή ίσως θα ανοίξει νέες θεραπευτικές οδούς.

Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι θεραπείες αυτές δεν αντικαθιστούν την ιατρική περίθαλψη όταν αυτή είναι αναγκαία. Έχουν όμως να προσφέρουν το δικό τους ρόλο και τα δικά τους ξεχωριστά ωφελήματα.

Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν ότι εάν τους αρέσει να γράφουν, να τραγουδούν, να ζωγραφίζουν ή να κάνουν κάποια άλλη τέχνη, μπορούν να την κάνουν. Και να τονίσουμε ότι δεν είναι αναγκαίο να αριστεύουν ή να είναι καλοί σε μια από τις εν λόγω τέχνες για να μπορούν να κερδίζουν τις ευεργετικές για την υγεία τους επιδράσεις.