Το ανθρώπινο σώμα έχει το δικό του εσωτερικό ρολόι. Μας βοηθά να βρισκόμαστε σε εγρήγορση όταν εργαζόμαστε, να αισθανόμαστε την πείνα και την κούραση τη νύχτα. Όταν το εσωτερικό μας ρολόι απορυθμίζεται τότε η υγεία μας τίθεται σε κίνδυνο.
Οι επιστήμονες εδώ και πολλά χρόνια αναγνώρισαν το γεγονός ότι το ανθρώπινο σώμα έχει καθημερινούς, εικοσιτετράωρους ρυθμούς. Οι φυσικοί αυτοί ρυθμοί ελέγχονται από μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου, την επίφυση.
Η επίφυση είναι κατά κάποιο τρόπο το κεντρικό ρολόι του οργανισμού που δεν σταματά ποτέ και ελέγχει τους εικοσιτετράωρους ρυθμούς του ανθρώπινου σώματος. Το ρολόι αυτό αναγνωρίζει το τι συμβαίνει στο περιβάλλον των ανθρώπων και προσαρμόζεται ανάλογα. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που το επηρεάζουν είναι το φως και το σκοτάδι.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας ή όταν δεν υπάρχει πλέον φως, το κεντρικό ρολόι στον εγκέφαλο στέλλει μηνύματα σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου για να συνθέσουν ορμόνες οι οποίες μπορούν να μας κρατούν ξύπνιους, να αυξάνουν το ρυθμό της καρδίας και να μας δίνουν ενέργεια.
Τη νύκτα όταν πλέον λιγότερο φως εισέρχεται στα μάτια, το κεντρικό μας ρολόι, η επίφυση, πυροδοτεί τη σύνθεση μιας ορμόνης που ονομάζεται μελατονίνη. Η μελατονίνη μας κάνει να νιώθουμε νύστα και μας βοηθά να αποκοιμηθούμε.
Το εγκεφαλικό κεντρικό ρολόι ελέγχει διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος όπως τη θερμοκρασία του σώματος, τα επίπεδα ορμονών, την παραγωγή ούρων και την αρτηριακή πίεση. Πολλές φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος, ακολουθούν ένα εικοσιτετράωρο κύκλο, όπως ο ύπνος, η σίτιση, το ξύπνημα.
Υπάρχουν ακόμη και προβλήματα υγείας που έχουν εικοσιτετράωρη διακύμανση. Για παράδειγμα είναι γνωστό ότι η καρδιακή προσβολή συμβαίνει συχνότερα νωρίς το πρωί, όταν τα επίπεδα της ορμόνης κορτιζόνης, που σχετίζεται με το στρες, αρχίζουν να αυξάνονται. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι η ώρα της ημέρας επηρεάζει την αποτελεσματικότητα και τις παρενέργειες ορισμένων φαρμάκων.
Όταν ο τρόπος ζωής και οι συνήθειες που έχουμε αντιμάχονται την κανονική λειτουργία του εσωτερικού μας ρολογιού και όταν οι δραστηριότητες ή η εργασία μας συμβάλλουν στον αποσυγχρονισμό ημέρας και νύχτας, τότε δυνατόν να υπάρχουν συνέπειες για την υγεία μας.
Τα ωράρια εργασίας των εργαζομένων, που δουλεύουν με σύστημα βάρδιας τη νύκτα, έρχονται σε αντίθεση με το βιολογικό τους ρολόι. Συχνά οι άνθρωποι αυτοί είναι νυσταλέοι κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Επίσης μπορεί να έχουν και δυσκολίες να αποκοιμούνται ή να κοιμούνται ικανοποιητικά κατά τις ώρες της ημέρας που έχει φως μετά την εργασία τους.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι εργαζόμενοι με το σύστημα της βάρδιας τη νύκτα έχουν αυξημένες πιθανότητες να προσβληθούν από καρδιακές παθήσεις, διαταραχές του πεπτικού συστήματος, καρκίνο και άλλα προβλήματα υγείας.
Μια άλλη γνωστή διαταραχή του εικοσιτετράωρου ρυθμού λόγω απορρύθμισης του βιολογικού μας ρολογιού δημιουργείται σε ταξίδια μεγάλων αποστάσεων που συνοδεύονται από αλλαγές χρονικής ζώνης (jet lag). Το πρόβλημα αυτό είναι συνήθως πιο σοβαρό σε άτομα που ταξιδεύουν προς ανατολάς διότι οι ημέρες γίνονται πιο μικρές και ο εγκέφαλος τους δυσκολεύεται περισσότερο να προσαρμοστεί σε μια μικρότερη ημέρα παρά σε μια μεγαλύτερη.
Μερικές μελέτες έδειξαν ότι τα χάπια μελατονίνης όταν λαμβάνονται πριν από την ώρα για ύπνο μπορεί να βοηθούν τους ταξιδιώτες μεγάλων αποστάσεων να προσαρμόζονται καλύτερα στις αλλαγές χρονικής ζώνης. Όμως οι επιστημονικές αποδείξεις για τη χρησιμότητα της μελατονίνης για τη θεραπεία διαταραχών του ύπνου δεν είναι ακόμη επαρκείς.
Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι εικοσιτετράωροι ρυθμοί του ανθρώπινου σώματος είναι πολύ πιο πολύπλοκοι από ότι ανέμεναν. Μέσα στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος υπάρχουν γονίδια με ρόλο ρολογιού και πρωτεΐνες που κρατούν σε λειτουργία το κάθε κύτταρο σχεδόν επί εικοσιτετραώρου βάσεως.
Χαρακτηριστικά επισημαίνεται ότι κάθε κύτταρο που διερευνήθηκε βρέθηκε να έχει μέσα του ένα βιολογικό ρολόι. Οι κυτταρικοί ρυθμιστές του χρόνου βασίζονται σε μοριακές αλληλεπιδράσεις και πρόκειται για μια πολύπλοκη διεργασία που διερευνάται με ενδιαφέρον.
Η πλήρης κατανόηση των μηχανισμών λειτουργίας των βιολογικών ρολογιών του ανθρώπινου σώματος έχει μεγάλη σημασία. Είναι δυνατόν να οδηγήσει σε νέες θεραπείες για προβλήματα του ύπνου, διαταραχές λόγω αλλαγής χρονικής ζώνης και άλλες σοβαρές ασθένειες.
Τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να βοηθάτε το βιολογικό σας ρολόι να λειτουργεί κανονικά και να προστατεύεστε από διαταραχές ή ασθένειες που δυνατόν να προκύπτουν από την αποδιοργάνωση του;
- Προσπαθείτε να έχετε τακτικό χρονοδιάγραμμα που θα τηρείτε για τις ώρες που κοιμάστε
- Αποφεύγετε την καφεΐνη και τα τσιγάρα αργά, στο τέλος της ημέρας και μην πίνετε αλκοόλ για να σας βοηθά να κοιμηθείτε
- Στο υπνοδωμάτιο σας όταν κοιμάστε να μην έχετε φως ή ηχητικές παρεμβάσεις
- Μην κάνετε σωματική άσκηση κατά τις 2 ώρες πριν την ώρα που θα πάτε στο κρεβάτι για ύπνο διότι αυτό δυνατόν να καθυστερήσει την απελευθέρωση της μελατονίνης.
